Seksualność wśród ludzi
Nasze poczucie szczęścia w istotnym stopniu zależy od związku opartego na miłości i zaufaniu oraz związanym z nim satysfakcjonującym życiu seksualnym. Dlatego seksualność odgrywa dużą rolę w życiu człowieka, wpływa na charakter relacji z innymi ludźmi i budowanie bliskości w parze. Jednak nie wszystkie kontakty i czynności seksualne przebiegają w typowy sposób. Psychologia kliniczna zwraca uwagę na istnienie parafilii, które wyraźnie oddziałują na życie seksualne danej osoby.
Co to są parafilie?
Pojęciem parafilii określa się niezwykłe upodobania seksualne, które dla innych mogą być dziwne, nietypowe lub nieakceptowalne. Wiążą się one z określonymi obiektami seksualnymi lub czynnościami wobec tych obiektów, które wyróżniają się od tych powszechnie preferowanych.
Parafilie a zaburzenie parafilne
Należy zwrócić uwagę, że parafilie są dosyć powszechne wśród ludzi. W przypadku parafilii trudno jest też postawić jednoznaczną granicę, między tym, co uznać za normę, a co sklasyfikować już jako psychopatologię. Ważnym wyznacznikiem w tym zakresie okazuje się cierpienie. Innymi słowy, jeśli w związku z parafilią dochodzi do krzywdy i cierpienia innej osoby, to mówimy o zaburzeniu parafilnym. Podobnie, gdy sama osoba np. wstydzi się swoich parafilii i odczuwa trudności z ich powodu. Natomiast jeśli parafilia przejawia się jedynie specyficznym zainteresowaniami seksualnymi, które jednak nie wpływają na szkodę żadnej ze stron, trudno tu mówić o zaburzeniu.
Rodzaje parafilii
Chociaż różnych parafilii może istnieć bardzo dużo (np. nekrofilia, zoofilia), to w klasyfikacji DSM-5 zostały przedstawione najbardziej popularne pośród populacji parafilie i też takie, które mogą być zagrażające dla innych. Przyjrzyjmy się im:
Fetyszyzm
Fetyszyzm polega na doświadczaniu nawracających, silnie podniecających frantazji, pragnień i zachowań oraz osiąganiu podniecenia seksualnego w związku z określonymi przedmiotami (np. damskie pończochy) lub koncentracji na konkretnych częściach ciała (np. stopy). Całowanie, wąchanie lub lizanie określonych przedmiotów lub części ciała jest w tym przypadku źródłem satysfakcji i podniecenia. Co więcej, swoje fantazje związane z fetyszyzmem, można z powodzeniem realizować zarówno samemu, jak i z partnerem lub partnerką.
Ekshibicjonizm
Ekshibicjonizm wiąże się z odczuwaniem podniecenia seksualnego, podczas pokazywania swoich genitaliów osobom nieznanym i zupełnie się tego niespodziewającym, które w związku z tym reagują zazwyczaj strachem i obrzydzeniem. Co ciekawe, ekshibicjonizm ocenia się na najbardziej upowszechnioną wśród ludzi parafilią seksualną. W rzadkich przypadkach obnażeniu towarzyszą jednoznaczne gesty lub jawne onanizowanie się. Jako że zachowania ekshibicjonistyczne wyrządzają krzywdę innym osobom, to podobnie jak uprawianie seksu w miejscach publicznych, są uznawane przez prawo za przestępstwo.
Oglądactwo
Oglądactwo, nazywane też przez niektórych vojeryzmem, nierzadko łączy się z ekshibicjonizmem i polega na występowaniu nawracających i wyraźnie podniecających fantazji, pragnień i działań polegających na podglądaniu pary uprawiającej seks lub rozbierających się kobiet, którzy nie wiedzą o obecności cichego obserwatora. Atmosfera intymności i tajemnicy oraz sam widok nagiego ciała jest dodatkowo podniecający. Podglądactwo może być formą substytutu realnej relacji, jeżeli potrzeby bliskości nie mogą być z jakiegoś powodu zrealizowane w standardowy sposób (np. nieśmiałość i strach wejścia w związek).
Transwestytyzm
Transwestytyzm polega na uzyskiwaniu satysfakcji seksualnej w związku z przebieraniem się za płeć przeciwną. Należy zwrócić uwagę, że parafilia jako transwestytyzm rzadko dotyczy homoseksualistów. Należy też różnicować transwestytyzm od dysforii płciowej, nazywanej wcześniej zaburzeniem tożsamości płciowej. W przypadku transwestytyzmu, podniecenie może pojawić się podczas odkrywania w sobie pierwiastka odmiennej płci. Transwestytyzm może być jednocześnie sposobem autoekspresji i formą realizowania pasji. Współcześnie obserwuje się dużo szersze przyzwolenie społeczne dla tego typu zachowań niż w przeszłości. W dużych miastach można spotkać kluby tzw. drag queen i inne różne formy zrzeszania się osób zainteresowanych tym tematem.
Sadyzm seksualny
Pojęcie sadyzmu pochodzi od nazwiska Markiza de Sade’a, który zadawał niezwykłe okrucieństwo swoim ofiarom w celu osiągnięcia satysfakcji seksualnej. W przypadku sadyzmu seksualnego wzbudzenie seksualne związane jest z jednoczesnym zadawaniem bólu drugiej osobie. Należy zwrócić uwagę, że na takie sadystyczne zachowania składają się dominacja nad drugą osobą, sprawowanie nad nią kontroli i władzy, poniżanie i upokarzanie jej, bicie, duszenie, krępowanie i chłosta. Najczęściej sadystyczne praktyki są realizowane za zgodą obu partnerów i odbywają się w określonych ramach i granicach.
Masochizm seksualny
Pojęcie masochizmu pochodzi od nazwiska austriackiego pisarza Leopolda V. Sachera-Masocha, w którego utworach bohaterowie zwracali uwagę na ból jako źródło rozkoszy seksualnej. Masochizm seksualny polega na uzyskiwaniu podniecenia seksualnego w momencie bycia, upokarzanym, bitym, unieruchamianym, duszonym itd. W związku z tym masochizm nierzadko wiąże się z sadyzmem seksualnym. Sadyzm i masochizm jest powszechną fantazją, o czym świadczą kręgi zainteresowań BDSM (skrót od angielskich słów bondage, discipline, sadism i masochism).
Ocieractwo
Ocieractwo, nazywane też froteryzmem, wiąże się z seksualnymi fantazjami, pragnieniami, aż w końcu faktycznymi zachowaniami, polegającymi na ocieraniu się i dotykaniu genitaliami inną osobę bez jej woli, ani zgody. Osobą z tą parafilią nierzadko realizują swoje fantazje w zatłoczonych pojazdach komunikacji miejskiej. Coraz większa ilość kampanii społecznych na ten temat dowodzi zwiększeniu świadomości społecznej tego problemu.
Pedofilia
Wreszcie ostatnią i w zasadzie najbardziej zagrażającą parafilią jest pedofilia, która polega na doświadczaniu nawracających i silnie podniecających fantazji, pragnień dotyczących kontaktów seksualnych z dzieckiem sprzed okresu dojrzewania płciowego (a także według wielu psychologów również dzieci na wczesnym etapie dojrzewania). Kontakty seksualne pedofilów z dziećmi rzadko dotyczą penetracji. Częściej natomiast dochodzi do manualnej i oralnej manipulacji w okolicy genitaliów dziecka. Oczywiście nie zmienia faktu, że tego typu zachowania są wykorzystaniem seksualnym. U ofiary takiego wykorzystania może rozwinąć się PTSD i dysocjacyjne zaburzenie tożsamości, a także wiele innych zaburzeń psychicznych. Wiele badań sugeruje istnienie związku między wykorzystaniem seksualnym w dzieciństwie a psychopatologią w dorosłości. A niestety wykorzystanie seksualne w dzieciństwie jest dużo bardziej rozpowszechnione, niż zakładano. Niemal 20% kobiet i 8% mężczyzn mogło doświadczyć molestowania seksualnego w dzieciństwie. Na podstawie tego można zauważyć też, że pedofile częściej wybierają dziewczynki, chociaż różnica nie jest zbyt wielka.
Motywem zachowań pedofilnych jest głównie pragnienie dominacji i mocy nad kimś drugim. Mimo tego ten rodzaj parafilii rzadko łączy się z sadyzmem. Pedofilów charakteryzują zniekształcenia poznawcze. Zgodnie z nimi dziecko samo chciało kontaktu seksualnego lub uzyskuje z tego powodu określone korzyści. Wielu pedofilów decyduje się na pracę z młodzieżą i dziećmi, aby mieć z nimi stały kontakt. Znaczna większość daje upust swoim skłonnościom, chociaż są i tacy, którzy tego nie robią.
Parafilia a płeć
Należy zauważyć, że parafilie dotyczy częściej mężczyzn. Niektóre źródła wskazują, że może wiązać się to z tym, że mężczyźni bardziej zwracają uwagę na bodźce wzrokowe. U mężczyzn także zachowuje się częstsze przypadki pedofilii. Dane mogą jednak nie do końca trafnie określać rzeczywistość, ponieważ kobiety, w związku z pełnieniem roli matki, czy pracując jako opiekunki w przedszkolach, mają większy dostęp do dzieci i niektóre rzeczywiste czynności seksualne kobiet o tej parafilii wobec dziecka mogłyby być traktowane jako czynności opiekuńcze (np. dotykanie dziecka pod pretekstem dbania o higienę intymną).
Leczenie
Warto zwrócić uwagę, że osoby z parafilią, które nie doświadczają w związku z tym cierpienia, rzadko zgłaszają się na psychoterapię. Parafilie mogą być częścią tożsamości i jeżeli są odgrywane w zgodzie ze sobą i z drugą osobą, której dotyczą, nie traktujemy ich jako zaburzenia. Sytuacja wygląda inaczej w przypadku przestępców seksualnych. W leczeniu przestępców seksualnych wykorzystuje się terapię awersyjną, która polega na skojarzeniu obiektów parafialnych (np. małoletnich) z nieprzyjemnymi bodźcami. Można zastosować też trening umiejętności społecznych, który uczy jak właściwie interpretować sygnały od kobiet, a także tworzyć i podtrzymywać satysfakcjonujące relacje interpersonalne. W skrajnych przypadkach zaleca się terapię hormonalną, związana ze zmniejszeniem ilości testosteronu w organizmie i tym samym odczuwanego popędu seksualnego.
