Nazwanie szczęścia
Szczęście to marzenie każdego z nas. Bajki, czytane przez rodziców, opowiadane w przedszkolu, czy oglądane na kinowym ekranie, kończą się zwykle słowami „I żyli długo i szczęśliwe.” My też dążymy do celu, jakim jest szczęśliwe życie. Wszyscy intuicyjnie wiemy jak rozumieć pojęcie szczęścia. Jednak kiedy przychodzi do prób jego nazwania, pojawia się kłopot i konsternacja. Trudno nam wyjaśnić znaczenie tak ważnego słowa.
W psychologii również nie ma jednej dobrej definicji szczęścia. Jest to bardzo złożone, wręcz skomplikowane pojęcie. Zamiennie używa się też określeń dobrostan, satysfakcja z życia, zadowolenie z życia lub jakość życia. Brak konkretnej definicji nie znaczy jednak, że dorobek psychologii na ten temat nie wnosi niczego ciekawego.
Dwa podejścia
Psychologiczne teorie na temat szczęścia skupiają się w dwóch tradycjach filozoficznych, jakimi jest hedonizm i eudajmonizm. Obie koncepcje pochodzą jeszcze ze starożytnej Grecji.
Hedonizm
Prekursorem hedonizmu był Arystyp z Cyreny. Według niego szczęście składało się z cielesnych, prostych przyjemności, jak jedzenie smacznych potraw, picie wina i kochanie się w łóżku. Później ta myśl filozoficzna była rozwijana. Zwrócono uwagę, że do odczuwanych rozkoszy należy dodać brak (lub małą ilość) doświadczania bólu i negatywnych emocji. Jeśli jemy najpyszniejsze danie, ale bolą nas zęby to ciężko się nim cieszyć. Zgodzono się także, że ważny jest umiar i zdrowy rozsądek, aby satysfakcja z przyjemności było bardziej stała, a nie tylko krótkotrwała, na chwilę.
Obecnie autorem najpopularniejszej definicji szczęścia w podejściu hedonistycznym jest Ed Diener. Według niego na szczęście składają się 3 czynniki, jakimi są częste przeżywanie emocji pozytywnych, rzadkie doświadczanie emocji negatywnych i ogólne zadowolenie z całego życia. A więc dobrostan jest w ten sposób rozumiany jako bilans dobrych i złych doświadczeń, które powodują w nas emocje mniej i bardziej przyjemne.
Eudajmonizm
Twórcą eudajmonizmu był Arystoteles. Uważał on, że człowiek powinien szukać szczęścia w ambitniejszych obszarach. Według niego to samorozwój, zdobywanie wyznaczonych sobie celów, realizowanie potencjału ludzkiego ma zapewnić człowiekowi poczucie sensu i satysfakcję z życia. Można to zrobić poprzez altruistyczną pomoc drugiemu człowiekowi, przyczynianie się do osiągnięć naukowych lub rozwijanie własnych cnót.
Współcześnie jedną z teorii dobrostanu w duchu eudajmonistycznym jest model PERMA autorstwa Martina Seligmanna, uważanego za twórcę psychologii pozytywnej. Mówi on, że szczęście jest połączeniem 5 elementów: częstego doświadczania pozytywnych emocji, zaangażowania w wykonywanie pochłaniającej czynności, poczucia sensu, autentycznie satysfakcjonujących związków z innymi oraz ważnych dla jednostki osiągnięć.
Geneza
Można zastanawiać się, dlaczego jedni ludzie są bardziej szczęśliwi, a inni mniej. Według danych dobrostan w dużym stopniu zależy od naszej indywidualnej osobowości (50%). Nie bez znaczenia są też nasze własne działania (aż 40%). Dodatkowo na zadowolenie z życia mogą wpływać warunki zewnętrzne (10%).
Osobowość
Czynnikiem, od którego w największym stopniu zależy nasze poczucie szczęścia, jest osobowość. Należy sobie jednak zdawać sprawę, że to jakie cechy charakteru mamy zależy w dużej mierze od cech genetycznych, jakie odziedziczymy. Innymi słowy, to czy na co dzień chodzimy uśmiechnięci, czy nachmurzeni zależy w pewnym stopniu od czynników genetycznych.
Warunki zewnętrzne
Warunkami zewnętrznymi możemy określić wszystko to, co nas otacza. Może to być kultura, kraj naszej narodowości, miejsce zamieszkania (wieś lub miasto), poziom zamożności, ale też płeć, wiek, stan cywilny, wykształcenie, jakość zdrowia, czy doświadczenia z życia. Warto przyjrzeć się bliżej niektórym z nich.
Nie zaskakuje fakt, że więcej osób deklaruje poczucie szczęścia w krajach bogatych i wysoko rozwiniętych, takich jak Norwegia, Szwajcaria, USA, niż w krajach ubogich i często wyczerpanych konfliktami (np. Irak, Zimbabwe).
Również przysłowie „Pieniądze szczęścia nie dają” jest prawdziwe, choć częściowo. Dobrobyt jest bardzo pożądany, abyśmy byli w stanie zapewnić bezpieczeństwo finansowe sobie i swojej rodzinie, mimo nieprzewidzianych wydatków. Natomiast jeśli mamy już relatywny komfort życia, a nawet możemy sobie pozwolić na odrobinę luksusu, to dalsze gromadzenie pieniędzy niewiele zmieni w naszym poczuciu satysfakcji z życia.
Dużo większe znaczenie dla dobrej jakości życia mają przyjazne i trwałe relacje z innymi ludźmi. Dane pokazują, że osoby będące w małżeństwie są bardziej zadowolone z życia niż osoby samotne. Kochający i wspierający małżonek stanowi bowiem ogromną wartość, która zdecydowanie podnosi jakość życia. Nie znaczy to oczywiście, że single i rozwodnicy nie mają szansy na szczęście. Jednak kontakty z innymi zdecydowanie niosą ze sobą pozytywne emocje.
Nasze działania
Poprzednie akapity mówią o czynnikach, na które nie mamy wpływu lub jest on dosyć niewielki. Może to nastrajać pesymistycznie. Jednak nie należy zapominać, że my sami też mamy wpływ na to, czy jesteśmy szczęśliwi, czy nie. Pojawia się zatem pytanie, co możemy zrobić, aby zwiększyć odczuwaną satysfakcję z życia.
Sposoby zwiększenia szczęścia
Sonja Lubomirsky przedstawiła 12 różnych aktywności, które mogą pomóc w maksymalizowaniu odczuwanego szczęścia. Mogą, ale nie muszą. Nie każde zaproponowane przez nią działanie będzie odpowiadać wszystkim. Natomiast warto zastanowić się od czasu do czasu nad naszym poziomem zadowolenia z życia oraz nad tym, w jaki sposób je ewentualnie podnieść. W tym celu można potestować i popróbować przedstawione niżej aktywności.
Dobroczynność i serdeczność
Istnieje przysłowie, które brzmi „Karma wraca”. Znaczy ono, że to, co dajemy od siebie dla innych, później dostajemy w zamian. Pomaganie innym i bycie życzliwym potrafi być niezwykle satysfakcjonujące. Nierzadko ludzie zupełnie inaczej nas traktują, jeśli zwracamy się do nich miło i z uśmiechem. Także pomaganie innym i to nawet poprzez zwykłe, codzienne uczynki, podnosi nasze poczucie własnej wartości i zbliża do nas innych. Warto też zaangażować się w jakąś formę wolontariatu.
Dbanie o relacje z innymi
Rozmawianie z innymi ludźmi, okazywanie i przyjmowanie wsparcia, a także bycie zrozumianym przez drugą osobę jest niezwykle ważne i wiąże się z całym mnóstwem pozytywnych uczuć. Dlatego relacje przyjacielskie, rodzinne itd. są tak istotne i zasługują na troskliwe dbanie. Wiele z nas ma jakiegoś znajomego, do którego już dawno się nie odzywało. Czasem krótka wiadomość czy rozmowa telefoniczna pozwoli odnowić dawną zażyłość.
Dziękowanie
Według badań wyrażanie wdzięczności, poprzez choćby zliczanie różnych dobrodziejstw w ciągu tygodnia, sprawia, że jesteśmy bardziej radośni i raźniej patrzymy w przyszłość. Myślenie wieczorem, przed snem o tym, co zdarzyło się dobrego w ciągu dnia, może nieść ze sobą spokój i pogodę ducha.
Odpuszczanie
Chowanie w sobie złości i żalu nie jest przyjemne. Może to skutkować ciągłym wracaniem myślami do trudnego zdarzenia. Czasem, aby poradzić sobie z poczuciem krzywdy, zamiast planować zemstę, lepiej jest paradoksalnie wybaczyć. Odpuścić i nie żywić już urazy. Pozwala to skupić się na tym, co tu i teraz.
Dążenie do bycia zaradnym
Jeśli mamy wrażenie, że ciągle spotykają nas nieprzychylne sytuacje, że nie radzimy sobie z kłopotami w pracy i mnóstwem drobnych spraw, warto zastanowić się nad zaradnością. To jak skutecznie radzimy sobie z różnymi rzeczami, można wyćwiczyć. Zmniejszenie ilości obowiązków, przejście szkolenia z zarządzania czasem czy radzenia sobie ze stresem, wszystko to pozwoli łatwiej pokonać napotykające nas kłopoty.
Realizowanie pasji
Każdy ma jakieś hobby lub coś, co lubi robić. Może to być czytanie książek, robienie na szydełku, granie w siatkówkę lub podróżowanie. Każdy może się odnajdować w różnych aktywnościach, byle tylko były pochłaniające, inspirujące i przyjemne. A skoro jakaś pasja sprawia nam radość, można ją podejmować częściej i czerpać z niej jeszcze więcej.
Angażowanie się w zadania
Jeśli już się za coś zabierzemy, warto to robić na 100%. Jeśli się angażujemy w jakieś zadania, myślimy często o nich, szukamy rozwiązań to mamy też większą motywację i chęć działania. Polepsza się wtedy samoocena, zwiększa się poczucie kontroli oraz sensowności naszych posunięć. Również samo wykonywanie zadania staje się po prostu łatwiejsze.
Nauka optymistycznego patrzenia na świat
Przysłowiowe patrzenie przez różowe okulary niesie ze sobą odczuwanie pozytywnych emocji, otwartość na zmiany, brak lęku przed przyszłością i wiele innych korzyści. A jak donosi literatura, wyuczenie się optymizmu jest możliwe. Pierwszym korkiem w stronę optymistycznego podejścia może być pamiętanie, o tym, że porażki są przejściowe i dostrzeganie, że nie zawsze są one spowodowane naszą niekompetencją, tylko także czynnikami sytuacyjnymi. Zwracanie uwagi na pozytywne aspekty spotykanych nas zmian również może w tym pomóc.
Unikanie martwienia się
Zamartwianie się i narzekanie prowadzi do bierności i depresyjności. Zamiast siedzieć i myśleć o problemach, lepiej się nimi zająć lub nawet na jakiś czas je odsunąć i skupić się na czymś innym, bardziej relaksującym. To pozwala skonfrontować się z trudnościami lub zebrać potrzebne nam siły.
Cieszenie się życiem
Kontemplowanie natury, docenianie piękna, smakowanie jedzenia, delektowanie się życiem i cieszenie z małych przyjemności to subtelna forma czerpania radości. Wpisuje się ona we współczesny trend slow life. Również wspominanie radosnych wydarzeń z przeszłości może przywołać uśmiech na naszej twarzy.
Skupienie na wierze i praktykach duchowych
Należy zauważyć, że praktykowanie religii może stanowić dla niektórych źródło szczęścia. Wierzenie, że czuwa nam nami Bóg, zapewnia poczucie bezpieczeństwa, sensu i pozwala zdystansować się od problemów, nabrać refleksyjności.
Aktywność fizyczna
Ćwiczenia fizyczne, trenowanie swojej sprawności i siły potrafią dać ogrom satysfakcji. Warto poszukać właściwej formy sportu, który będzie dla nas najbardziej odpowiednia. Dodatkowo rezultatem regularnej aktywności jest też lepsze zdrowie.
