Co to jest zaburzenie osobowości?
Zaburzenia osobowości oznaczają trwałe wzorce zachowań i sposobów przeżywania, tworzące charakterystyczny dla danej osoby sposób zachowywania i odnoszenia się zarówno do siebie, jak i do innych. Mają one charakter dominujący i nieelastyczny. Innymi słowy, trudno jest danej osobie zmienić dany wzorzec zachowania lub formę przeżywania. Jednocześnie zaburzenia te przejawiają się wyraźną odmiennością w porównaniu do przeciętnego w danym kręgu społeczno-kulturowym sposobu reagowania, wyrażania emocji, bycia w różnych relacjach interpersonalnych i kontrolowania popędów.
Zaburzenia osobowości zwykle kształtują się jeszcze na etapie dorastania lub wczesnej dorosłości i nie ulegają zmianom mimo upływu czasu i nowych doświadczeń. Powodują tym samym upośledzenie funkcjonowania i duże cierpienie osoby z tymi zaburzeniami.
Egosyntoniczność
Tym, co szczególnie wyróżnia zaburzenia osobowości z innych zaburzeń psychicznych, jest egsyntoniczność. Oznacza to, że dla danej osoby z zaburzeniem osobowości jej specyficzny i dysfunkcjonalny sposób funkcjonowania i interpretowania otaczającego świata stanowi w pełni akceptowalną i integralną jej część. W związku z tym można powiedzieć, że taka osoba nie ma wglądu chorobę, a powodów jej cierpienia i trudności, będzie szukać raczej na zewnątrz, niż w sobie.
Poszczególne zaburzenia osobowości
Według klasyfikacji DSM-5 10 różnych zaburzenia osobowości zostało podzielone w 3 wiązki.
Wiązka A
Wiązka A gromadzi dziwaczno-ekscentryczne zaburzenia osobowości. Osoby z zaburzeniami z wiązki A cechują się zachowaniami niezrozumiałymi dla innych, a także podejrzliwością i izolacją społeczną.
Paranoidalne zaburzenie osobowości
Dla paranoicznego zaburzenia osobowości charakterystyczna jest nadmierna, a nawet nieuzasadniona podejrzliwość i nieufność. Osoby z tym zaburzeniem osobowości nieustannie spodziewają się, że zostaną skrzywdzone i oszukane przez innych oraz starają się przed tym zabezpieczyć. Dlatego właśnie zawsze doszukują się drugiego dna, są nadwrażliwe na słowa krytyki i długo chowają w sobie urazę. Ludzie cierpiący na zaburzenie paranoiczne są zwykle odbierani jako chłodni, sztywni, spięci i pełni rezerwy. Mają dużą potrzebę samowystarczalności i łatwo ich urazić.
Schizoidalne zaburzenie osobowości
Osoby ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości sprawiają wrażenie, że zupełnie nie potrzebują innych ludzi. Nie są zainteresowane kontaktami z innymi (w tym seksualnymi) i prowadzą raczej samotny tryb życia. Jednocześnie ludzie z tym zaburzeniem sprawiają wrażenie chłodnych, zdystansowanych i obojętnych, nieważne czy to na komplementy, czy słowa nagany. Ich emocjonalność jest również bardzo ograniczona.
Schizotypowe zaburzenie osobowości
Dla schizotypowego zaburzenia osobowości charakterystyczna jest ekscentryczność i nietypowość. Osoby z tym zaburzeniem osobowości mają dziwaczne przekonania i zainteresowania, takie jak magia, telepatia, zjawiska nadprzyrodzone itp. Ich język również jest dosyć specyficzny – bardzo abstrakcyjny, pełen metafor i dygresji. W związku z tym osoby ze schizotypowym zaburzeniem osobowości są często niezrozumiane przez innych i wycofane społecznie. Czują lęk w obecności nieznanych im osób i raczej nie mają przyjaciół.
Wiązka B
Wiązka B obejmuje dramatyczno-niekonsekwentne zaburzenia osobowości. Osoby z zaburzeniami z tej wiązki mają skłonność do przesadnych, emocjonalnych zachowań i skupiania na sobie uwagi innych. Mają chwiejny nastrój oraz często zmagają się z konfliktami w relacjach.
Narcystyczne zaburzenie osobowości
Osoba z tym zaburzeniem ma nos wysoko zadarty do góry, jest skupiona na sobie i przekonana o własnych zaletach i przywilejach, mimo że czasem wewnątrz tkwi niska samoocena. Uważa, że należy jej się więcej niż innym, przez co jest gotowa wykorzystywać innych i brakuje jej empatii. Narcystyczne zaburzenie osobowości wiążę się brakiem samokrytycyzmu i pragnieniem nieustającego podziwu ze strony otoczenia.
Zaburzenie osobowości borderline
Borderline, nazywane też zaburzeniem osobowości z pogranicza, charakteryzuje chwiejność emocjonalna i intensywny lęk przed porzuceniem. Osoby z tym zaburzeniem często angażują się w ryzykowne zachowania (przygodny seks, objadanie się, używki) i niestabilne związki. Zdarza się, że na początku admirują ukochaną osobą, a z czasem okazują jej wrogość. Czasami mają też poczucie pustki i znudzenia oraz zwykle cechuje ich niespójny, zaburzony obraz siebie. Zaburzenie borderline wiąże się dużym ryzykiem autoagresji i samobójstwa.
Histroniczne zaburzenie osobowości
Osoby histronicznym zaburzeniem osobowości przejawiają nadmiernie emocjonalne i teatralne zachowania, które mają na celu zdobycie atencji innych. Są przesadnie skupione na atrakcyjności fizycznej, uwodzicielskie i egocentryczne. Odczuwają dyskomfort, kiedy nie są w centrum uwagi, a ich nastrój szybko zmienia się w zależności od przychylności otoczenia.
Antyspołeczne zaburzenie osobowości
Osoby z tym zaburzeniem raczej nie przejmują się normami i zasadami społecznymi. Postępują impulsywnie, agresywnie i wydaję się, że zupełnie nie czują poczucia winy. Często też podejmują ryzykowne i przestępcze zachowania już w okresie adolescencji, jednak diagnozę antyspołecznego zaburzenia osobowości można postawić dopiero po osiągnięciu pełnoletności.
Wiązka C
Na wiązkę C składają się zaburzenia osobowości obawowo-lękowe. Jak sama nazwa wskazuje, osoby z zaburzeniami z tej wiązki charakteryzują się nadmiernie częstym i intensywnym odczuwaniem lęku. Są zwykle napięci, nerwowi i ciężko im poczuć się komfortowo ze względu na nieustający niepokój.
Unikające zaburzenie osobowości
Charakterystyczna dla unikającego zaburzenia osobowości jest wrażliwość na krytykę i dezaprobatę innych, która w dużym stopniu ogranicza codzienne funkcjonowanie. Osoby z tym zaburzeniem są wstydliwe, skromne, często zgadzają się na spełnienie próśb innych, ale są też dosyć wycofane społecznie. Poza rodziną mają małą garstkę przyjaciół, ponieważ boją się nawiązać relacje, bez pewności, że zostaną polubieni. Lubią przewidywalność i obawiają się zmian. Mają poczucie bycia gorszymi od reszty społeczeństwa i intensywnie koncentrują się na lęku, że zbłaźnią się i zostaną odrzuceni przez innych.
Zależne zaburzenie osobowości
Osoby z zależnym zaburzeniem osobowości mają duże trudności z podjęciem decyzji bez wsparcia i porady drugiej osoby. Nadmiernie potrzebują kogoś, kto zapewni im opiekę, aprobatę i zdejmie z nich odpowiedzialność. Czują lęk i dyskomfort na myśl, że mieliby sobie sami radzić. Niemal zawsze funkcjonują w bardzo zażyłym związku. Boją się odsunięcia przez bliską osobę, więc stają się całkowicie podporządkowani, zależni, za wszelką cenę chcą zdobyć przychylność innych. Deprecjonują siebie i w związku z tym mogą godzić się na przemoc lub zgadzać się z innymi, nawet jeśli wiedzą, że nie mają oni racji.
Obsesyjno-Kompulsyjne zaburzenie osobowości
Osoby z obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniem osobowości dążą do kontroli we wszystkim. Skrupulatnie pilnują się planu i harmonogramu, nadmiernie dbają o szczegóły i drobiazgi, dążąc do idealnego porządku (np. poprzez wyczesywanie szczotką frędzli przy dywanie). Ten sztywny perfekcjonizm powoduje konflikty z innymi osobami. Takie osoby też często są pracoholikami, mimo że jednocześnie mają problemy z zarządzaniem czasem i są mało efektywne. Cechują ich także trudności z wyrażaniem uczuć, szczerością, a także brak elastyczności. Przez podobną nazwę zaburzenie osobowości obsesyjno-kompulsyjne bywa mylone z zaburzeniem obsesyno-kompulsyjnym.
Leczenie
Chociaż dokładna forma terapii zaburzeń osobowości zależy do ich konkretnej specyfiki, to należy zauważyć, że ich leczenie zwykle wiążą się z długoterminową psychoterapią. Im wcześniej uda rozpocząć się psychoterapię, tym ten proces będzie krótszy i w związku z tym bardziej efektywny.
