Trudności suicydologii
Samobójstwo wiąże się z doświadczaniem tak poważnego kryzysu i trudności, że dana osoba decyduje się odebrać sobie życie. Taka ostateczna rezygnacja z życia z niezwykle ciężkim doświadczeniem dla otoczenia danej osoby, a szczególnie jej bliskich pozostających w żałobie. Społeczeństwo szuka różnych rozwiązań, aby zapobiegać tak krańcowym sytuacjom. Problematyka samobójstwa stawia też niełatwe zadanie dla specjalistów od zdrowia psychicznego.
Decyzja o samobójstwie to proces
Należy sobie zdawać sprawę, że zachowania samobójcze są procesem. U niektórych ten proces trwa bardzo długo. Może to trwać nawet wiele lat. Wtedy samobójstwo wiąże się z doświadczaniem chronicznego kryzysu psychicznego. Jednak decyzja o samobójstwie w kryzysie suicydalnym może też być podjęta bardzo szybko i impulsywnie. Nawet wtedy można wyróżnić określone etapy. Proces taki zaczyna się od myśli na początku jedynie przelotnych, a potem coraz częstszych. W dalszym etapie przechodzą one w intencje (zamiary) samobójcze, a następnie w plany popełnienia samobójstwa. Na końcu podejmowana jest próba samobójcza lub samo skuteczne samobójstwo.
Myśli
Zachowania samobójcze rozpoczynają się na etapie myśli. Wyróżnia się myśli rezygnacyjne i myśli samobójcze.
Myśli rezygnacyjne
Każdy z nas zna pojęcie myśli samobójczych. Jednak już dużo mniej osób wie o istnieniu tzw. myśli rezygnacyjnych. Zwykle poprzedzają one pojawienie się myśli samobójczych. Myśli rezygnacyjne, świadczą o obniżeniu nastroju oraz negatywnych przekonaniach o samym sobie. Przykładami tutaj mogą być takie stwierdzenia, jak:
- „Moje życie nie ma sensu”
- „Nic mi się nie wychodzi”
- „Do niczego się nie nadaje”
- „Nikt się mną nie interesuje”
- „Ja nikogo nie interesuje”
Myśli rezygnacyjne mogą, ale nie muszą przerodzić się w myśli samobójcze.
Myśli samobójcze
Warto sobie zdawać sprawę, że myśli samobójcze (podobnie jak myśli rezygnacyjne) nie są rzadkością. Tak naprawdę większość z nas miała kiedyś myśli samobójcze. Nie zawsze dotyczą one faktycznego popełnienia samobójstwa, a często odnoszą się po prostu do zakończenia doświadczanego cierpienia. Mogą być one komunikowane innym, bądź nigdy niewypowiedziane głośno. O myślach samobójczych świadczą takie zadania, jak:
- „Chcę zasnąć i nigdy się nie obudzić”
- „Chcę przestać czuć to, co czuję”
- ”Chcę, aby to wszystko się w końcu skończyło”
Mimo że ok. ¼ osób z myślami samobójczymi podejmuje próbę samobójczą, to wyrażenie myśli samobójczych stanowi oświadczenie przeżywanego bólu i cierpienia, które wymaga wyraźnego wsparcia i pomocy z zewnątrz.
Intencje samobójcze
Kiedy sygnały danej osoby o doświadczanym kryzysie i rozważaniu zakończenia swojego życia spotykają się z obojętnością i brakiem reakcji ze strony otoczenia, myśli samobójcze mogą przerodzić się w intencje lub inaczej zamiary popełnienia samobójstwa. Dochodzi do jakby pogodzenia się przez daną osobę z tym, że (według niej) własna śmierć stanowi niestety jedyne lub najlepsze rozwiązanie.
Plany popełnienia samobójstwa
Zamiary popełnienia samobójstwa mogą skutkować planami suicydalnymi. Dotyczą one sposobów popełnienia samobójstwa, w tym też często określonej daty, pory dnia itp. Czasami taka osoba decyduje się zabić w najbliższych dniach lub umawia się ze sobą samą na odleglejszy termin (np. datę swoich urodzin, które będą za kilka miesięcy), dając sobie do tego momentu czas na zmianę decyzji. Natomiast jeśli osoba w kryzysie suicydalnym informuje wprost, że ma przygotowany sznur lub zgromadzone tabletki i chcę niedługo popełnić samobójstwo, to jest to sytuacja wymagająca natychmiastowej interwencji kryzysowej.
Syndrom presuicydalny
Niektórym może być trudno zrozumieć osoby pragnące zakończyć swoje życie. Z pomocą przychodzi tu syndrom presuicydalny zauważony przez Erwina Ringela. Opisuje on pewne mechanizmy osoby w kryzysie suicydalnym pchające ją do zamachu na własne życie.
Zawężenie świadomości
Osoba w kryzysie suicydalnym w pewnym sensie doświadcza zawężenia świadomości, nazywanego też widzeniem tunelowym. Utrudnia jej ono dostrzegania innych możliwości, rozwiązań czy jakichkolwiek pozytywów. Zawężenie świadomości można podzielić na:
- Zawężenie sytuacyjne. Polega ono na poczuciu bycia w pułapce, osaczenia w trudnej sytuacji, braku wpływu na swoje życie. Wiąże się to z odczuwaniem bezradności, bezsilności i beznadziejności oraz braku nadziei na przyszłość.
- Zawężenie dynamiczne. Odnosi się ono do doświadczanych nieprzyjemnych i trudnych emocji, takich jak smutek, żal, lęk, poczucie niemocy, porażki, pesymizm.
- Zawężenie systemu wartości. Dotyczy dewaluacji wartości, które wcześniej były dla danej osoby ważne oraz jej rezygnacji z dotychczasowych pasji i zainteresowań.
- Zawężenie relacji interpersonalnej. Polega na wycofywaniu się z relacji przez osobę w kryzysie suicydalnym, ucinaniu związków z innymi ludźmi i negowaniu propozycji kontaktu, co powoduje poczuciem osamotnienia.
Agresja hamowana i autoagresja
Warto zauważyć, że poza wspomnianymi już przy zawężeniu dynamicznym uczuciami, osoba w kryzysie suicydalnym może też odczuwać intensywną złość. Porażki w rozwiązaniu swoich problemów, trudności życiowe i brak pomocy powoduje napięcie, frustrację, gniew i narastanie agresji, której jednostka nie chcę lub nie może wyrazić na zewnątrz. Doświadczanie takiej agresji hamowanej skłania ją do zachowań autoagresywnych, które pozwalają w potocznym rozumieniu wyładować negatywne emocje.
Fantazje samobójcze
Niektóre osoby myśląc o własnej śmierci i planując ją, coraz bardziej zagłębiają się w fantazjowanie o samobójstwie i romantyzowanie śmierci. Daje to takiej osobie pewną ulgę i jest dla niej przyjemne. Z czasem jednak samo wyobrażanie sobie nie wystarcza i jednostka coraz bardziej skłania się ku próbie samobójczej.
Jak pomóc?
Osoba, która decyduje się na samobójstwo, znajduje się w poważnym kryzysie psychicznym, w którym potrzebuje pomocy psychologicznej, psychoterapii, a czasem nawet opieki szpitala psychiatrycznego. To bardzo ważne, aby nawiązać z taką osobą kontakt emocjonalny i okazać jej wsparcie, mimo że może je ona z początku odrzucać (co wiąże się z syndromem presuicydalnym). Warto wtedy pozwolić takiej osobie opowiedzieć o całym bólu psychicznym, którego codziennie doświadcza, wysłuchać ją i zrozumieć. To powoli jej trochę odreagować trudne emocje. Warto też doceniać taką osobę za małe rzeczy, małe sukcesy każdego dnia, takie jak pójście do szkoły lub pracy, co dla osoby zmagającej się z tak dużymi problemami natury psychicznej może wydawać się niewyobrażalnie trudne.
Wybrane mity dotyczące samobójstw
Najpowszechniejszym i chyba też najbardziej szkodliwym mitem na temat samobójstwa jest stwierdzenie, że osoby, które mówią o samobójstwie, nie popełnią go, tylko chcą zdobyć uwagę innych. Należy wyraźnie zaznaczyć, że to nieprawda. Większość osób w kryzysie suicydalnym szuka jakiejś pomocy i aż 80% osób z planami samobójczymi mówi o swoich zamiarach innym.
Kolejny niebezpieczny mit odnosi się do tego, że o rozmawianie o samobójstwie z osobą w trudnej sytuacji może niby sprawić, że osoba zacznie o tym myśleć i nawet zdecyduje się na taki krok. Takie założenie mogło powstać na bazie błędnego zrozumienia efektu Wertera. Jednak szczera rozmowa umożliwia podjęcie właściwych oddziaływań pomocowych. Często też ona sama jest okazją do obniżenia wysokiego poziomu napięcia danej osoby i zyskania przez nią nadziei.
Inny mit dotyczy tego, jakoby samobójstwa miały popełniać tylko osoby chore psychicznie. Co prawda, wiele różnych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, zaburzenie afektywne dwubiegunowe, czy zaburzenie osobowości borderline zwiększa ryzyko zamachu na własne życie. Jednak popełnienie samobójstwa może dotyczyć każdej osoby, która znajdzie się w poważnym kryzysie psychicznym, przekraczającym jej zasoby radzenia sobie.
