Jak rozumieć pojęcie roli społecznej?
Każda osoba funkcjonująca w społeczeństwie bądź w jakiejś grupie, przyjmuje określone role społeczne. Role społeczne to wzorzec działań, które społeczność oczekuje od osób realizujących daną funkcję i przyjmujących pewną pozycję wśród grupy. Zatem z pełnieniem ról społecznych wiążą się konkretne oczekiwania i wymagania, różne w zależności od roli.
Przykłady
Kobiety stereotypowo przyjmują role takie jak: żona, matka, kucharka, sprzątaczka, kochanka, pracowniczka itd. Mężczyźni również mogą przyjąć analogiczne role: mąż, ojciec, kucharz, sprzątacz, kochanek, pracownik itd. Także w ciągu zwykłego codziennego dnia przyjmujemy cały szereg różnych ról. W ciągu życia zaś jest już ich całe mnóstwo.
W samej rodzinie przyjmujemy kilka ról w zależności od członka rodziny, do którego się ustosunkujemy. Dla rodziców pełnimy rolę syna lub córki, dla dziadków jesteśmy wnukiem lub wnuczką, dla rodzeństwa – bratem lub siostrą, a dla dzieci rodzeństwa – wujkiem lub ciocią.
Inne role będziemy też pełnić w zależności od naszego hobby. Może to być rola sportowca, influencerki, wędkarza, motocyklisty, podróżniczki itd. We współczesnym świecie zachęcającym do gromadzenia dóbr materialnych, pełnimy także ważną rolę konsumenta lub konsumentki.
Tak więc niektóre role wybieramy sobie sami (np. te związane z zainteresowaniami), a niektóre są nam narzucone odgórnie, a dokładniej rzecz biorąc już się z nimi rodzimy (np. role w rodzinie).
Od jednej roli do drugiej
Różne role wymagają od nas elastyczności w ich zmienianiu. Wyobraźmy sobie kobietę, pełniącą wysokie, kierownicze stanowisko. W pracy musi podejmować szybko decyzję, radzić sobie w stresie, być twarda, stanowcza, a czasami nawet ostra. W momencie otworzenia drzwi do domu, w którym czekają na nią dzieci, zmienia rolę i staję się matką – ciepłą, kochaną i troskliwą.
Większości ludzi płynne zmienianie roli nie sprawia większych problemów. Zdarza się jednak, że osoba mająca trudny okres w pracy przenosi nerwową atmosferę na przestrzeń domową. Ktoś inny może podporządkowywać wszystkie obszary życia swojemu hobby. Jeśli jest to np. sport to taka osoba poza uprawianiem go w wolnych chwilach, może zawodowo zająć się sportem, spędzać czas ze znajomymi czy rodziną również na sportowych aktywnościach, pilnować zbilansowania posiłków, aby osiągać lepsze wyniki na treningach, nosić same sportowe ubrania itd. Wtedy taka osoba praktycznie nie wychodzi z roli sportowca i jest to dla niej najważniejsza wartość.
Jednak przenoszenie trudności pełnienia jednej roli na inną lub dominowanie jej nad resztą ról i obszarami funkcjonowania nie jest niczym złym. W zasadzie nie da się postawić grubej linii między pełnionymi rolami społecznymi, ponieważ jest to naturalne, że wpływają one na siebie nawzajem. Przykładowo, urodzenie małego dziecka, w więc podjęcie się roli matki, oddziałuje na rolę zawodową, chociażby wzięciem urlopu macierzyńskiego.
Należy zwrócić uwagę, że w każdej z ról jesteśmy trochę inni. Uwypuklają się różne nasze cechy w zależności od tego, jakie wymagania stawia nam dana rola. Sprawia to, że w niektórych funkcjach czujemy się swobodnie i dobrze, a inne przychodzą nam z częściowo większym trudem. Dodatkowo, bycie w wielu rolach i pełnienie ich w zależności od sytuacji nie jest powodem do troski. To naturalna sytuacja, która charakteryzuje się dużą elastycznością i umiejętnością dostosowania się do panujących warunków i wymagań sytuacyjnych.
Czynniki wpływająca na pełnienie ról społecznych
To jakie rolę pełnimy i jak to robimy, zależy od wielu czynników, jakimi mogą być: wiek, płeć czy kultura (łącznie z okresem historycznym) w jakiej żyjemy.
Wiek
Wiek jest ważnym czynnikiem dla ról społecznych. Daje on określone przywileje i uprawnienia, ale stawia też poważne obowiązki. Młoda osoba siedząca w zatłoczonym autobusie może być postrzegana przez współpasażerów nieprzychylnie, wręcz negatywnie – jest młoda, sprawna, powinna ustąpić starszym. Natomiast starsza osoba siedząca w tym samym autobusie nie narazi się na takie opinie – pewnie jest schorowana, już się w życiu nachodziła, to jej inni ustępują. Możemy tu zauważyć pewne, utarte schematy myślenia różnych osób. Schematy myślenia, czy stereotypy bardzo często kierują naszym zachowaniem, nierzadko też wpływają na nasze postrzeganie danej sytuacji.
Płeć
Współcześnie dużo bardziej można mówić o równouprawnieniu między kobietami a mężczyznami, w porównaniu do czasów, chociażby sprzed 100 lat. Jednak role i wymagania, jakie społeczeństwo stawia kobietom, a jakie mężczyznom są odmienne. Spójrzmy np. na rolę matki i ojca. Matka jest zwykle najważniejszą osobą w życiu dziecka. Z perspektywy szeroko pojętego społeczeństwa jej zadaniem jest pielęgnowanie i doglądanie malucha w atmosferze miłości i ciepła. Ojciec natomiast powinien wykazywać cechy takie jak zaradność, odpowiedzialność, a jego głównym obowiązkiem jest zapewnienie rodzinie bezpieczeństwa i odpowiednich warunków materialnych. Dodatkowo, mężczyźni i kobiety różnią się od siebie siłą i sprawnością. Dlatego to mężczyźni podejmują zawody (i związane z nimi role), takie jak: górnik, żołnierz, budowlaniec itp.
Sprawczość i wspólnotowość
Tym, co jeszcze odróżnia obie płcie, jest fakt, że kobiety są bardziej wspólnotowe, a mężczyźni bardziej sprawczy. Sprawczość dotyczy nastawienia na zadania i cele. Wspólnotowość to orientacja na relacje z innymi, podtrzymywanie kontaktów społecznych, dzielenie się uczuciami, dawanie i przyjmowanie wsparcia. W związku z tym kobiety zdecydowanie częściej wykonują takie zawody jak pielęgniarka, przedszkolanka, które są związane właśnie z opieką i troską o innych.
Kultura
Czynnikiem również determinującym to, jakie role przyjmujemy w życiu, jest kultura, w jakiej się wychowujemy i mieszkamy. Jest to zrozumiałe, że niektóre role społeczne, szczególnie te dotyczące zawodu lub zainteresowań, będą odmienne dla członka plemienia tradycyjnego z Nowej Gwinei a średnio zamożnego mieszkańca Chicago. Jednak wiele ról społecznych ma charakter ponadkulturowy. Tym, co różni poszczególne narody miedzy sobą, jest przywiązanie do pełnionych ról.
Kultury kolektywistyczne a indywidualistyczne
Można wyodrębnić kultury kolektywistyczne i indywidualistyczne. Te pierwsze stawiają dobro całości nad potrzebami jednego jej członka. Skutkuje to tym, że bardziej zwraca się uwagę na szanowanie zasad społecznych i relacje międzyludzkie. Taką właśnie perspektywę przyjmują kultury Wschodu, np. Chiny, Japonia. Kultury Zachodnie (np. USA, Polska) są natomiast indywidualistyczne, czyli skupiają się na niepowtarzalności i tożsamości jednostki. To ona ma stanowić wartość, jej cele zaś są ważniejsze od celów grupy. W związku z tym członkowie kultur kolektywistycznych są bardziej przywiązani do ról społecznych związanych z przynależnością do grupy. Członkowie kultur indywidualistycznych zaś częściej podkreślają role, które wskazują na ich wyjątkowość wśród reszty.
Okres historyczny
Co więcej, obecny okres historyczny również reguluje role społeczne. Zostały już wcześniej wspomniane ruchy feministyczne, dzięki którym kobiety zaczęły podejmować się pracy zawodowej. Dzięki technice też coraz więcej osób może nazywać siebie podróżnikami. Kiedyś życie przeciętnego człowieka było raczej skupione w jednym mieście lub wsi i okolicach. Obecnie dużo więcej osób może sobie pozwolić na lot samolotem w zupełnie inny rejon globu.
Coraz bardziej zwraca się też uwagę na rolę konsumenta i jego wpływ na zmiany gospodarcze. Prężnie rozwija się psychologia reklamy, skupiająca swoje badania w aspekcie nastawienia do reklamy i jej skuteczności.
Podsumowanie
Posiadanie, a także bycie w wielu rolach nie jest niczym złym. Żyjemy w bardzo różnorodnym i dynamicznym środowisku, które niejako zmusza nas do przyjmowania wielu funkcji, a także wykorzystywania całego, naszego potencjału. Dlatego też pełnienie kilku ról społecznych świadczy o dojrzałości emocjonalnej i umiejętności dostosowania się do wymagań otoczenia, co chociażby z perspektywy ewolucyjnej, jest niezwykle ważne i wartościowe.
