Słowem wstępu
Terapia rodzin jest niejednorodnym nurtem terapeutycznym. Zajmuje odrębne miejsce w odróżnieniu od tradycyjnych kierunków, takich jak psychoanaliza, podejście poznawczo-behawioralne i podejście bazujące na doświadczeniu. Terapia rodzin, zamiast koncentrować się na osobie, koncentruje się na całym systemie rodzinnym. W rozumieniu psychoterapii rodzinę traktujemy jako system oddziaływujący na siebie. Podejście systemowe w terapii oferuje metody stosowane w celu dokonania zmiany w całym systemie rodzinnym. Na czym polega psychoanalityczna terapia rodzin?
Psychoanalityczna terapia rodzin
Za prekursora terapii rodzinnej uznaje się Nathana Ackermana. W swojej pracy uwzględniał poziom funkcjonowania wewnętrznego członków rodziny oraz poziom funkcjonowania indywidualnego. Ackerman uznał rolę, jako pojęcie kluczowe swojej koncepcji. Rola w jego ujęciu oznacza “ja społeczne”. Twierdził, że dla utrzymania swojej tożsamości w rodzinie niezbędne jest zachowanie tożsamości rodziny jako grupy. Na poczucie tożsamości w rodzinie wpływa pewna stałość w zachowaniach członków rodziny. Ważna jest przystosowawczość i pewna elastyczność ról w rodzinie. To pomaga zachować stałość.
Choć mogłoby tak się wydawać, zmiany w rolach rodzinnych wcale nie muszą prowadzić do konfliktów. Jeśli potrafimy konstruktywnie wykorzystać konflikty, mogą pełnić funkcję rozwojową w rodzinie. Przystosowywanie się do nowych ról jest istotne dla zdrowia całego systemu rodzinnego. Ważne jest poszukiwanie sposobów na rozwiązywanie konfliktów, dostarczanie oparcia, budowanie pozytywnego obrazu “ja”. Nadmierna sztywność ról w rodzinie prowadzi do problemów i nieporozumień. Przykładem może być nadmierna sztywność dotycząca ról płciowych. Dotyczy to między innymi postrzegania ojca jako głowy rodziny, a mamy jako gospodyni domowej.
System rodzinny odpowiedzialny jest za socjalizację dzieci. To proces, w którym starsi członkowie rodziny uczą młodszych, jak wchodzić w interakcje społeczne. Tak, aby mogły wyrobić w sobie jasne poczucie własnej tożsamości oraz tożsamości społecznej. W przebiegu socjalizacji istotne jest to, co się dzieje z rodzicami. Rodzice odpowiedzialni są za stopniowe przejście dziecka od zależności do niezależności. Pomagają dziecku w przejściu przez wszystkie cykle rozwoju.
Cel terapii rodzin
Psychoanalityczna terapia rodzin koncentruje się na ustanowieniu równowagi pomiędzy nadmiernie sztywnym lub nadmiernie elastycznym wypełnianiem ról. Każdy z nas pełni jakąś rolę w rodzinie. Celem terapii rodzin jest również wzmożenie otwartości na nowe doświadczenia. Terapeuta odpowiedzialny jest za dążenie do rozwiązania konfliktu między członkami rodziny. Stara się również zredukować lęk członków rodziny oraz podążać w kierunku uzyskania zdrowia emocjonalnego. Nie wystarczy sama zmiana sposobu porozumiewania się między członkami rodziny. Należy skoncentrować się również na zmianie wzajemnych postaw i wartości. Terapeuta psychoanalitycznej terapii rodzin towarzyszy rodzinie w procesie tworzenia nowego sposobu odnoszenia się do siebie. Ten proces nie należy do łatwych. Jeśli natomiast chcemy rozwiązać problemy, które są głęboko zakorzenione w naszej rodzinie, warto skorzystać z tego nurtu terapeutycznego.
Założenia podejścia psychoanalitycznego w terapii rodzin
Najogólniej, jako założenia podejścia psychoanalitycznego w terapii rodzin można wskazać:
- problem zlokalizowany jest w obrębie członków rodziny pozostających w kontakcie;
- symptomy problemu pochodzą z konfliktów wewnętrznych członków rodziny;
- źródłem problemu jest nieprawidłowy charakter wczesnych relacji z opiekunem, czyli zdolności dziecka do aktywnego wchodzenia w relacje od urodzenia oraz zahamowany rozwój ego poszczególnych osób w rodzinie;
- związki z innymi członkami rodziny we wczesnych etapach rozwoju i konflikty wewnętrzne mają wpływ na relacje, w które ludzie wchodzą w życiu dorosłym.
Zgodnie z psychoanalitycznym podejściem, to, jaką dorośli ludzie stworzą rodzinę, zależy od rozwoju osobowości w rodzinie pochodzenia. Jeśli osoby wchodzące w związek i zakładające rodzinę są zdrowe i dojrzałe, najprawdopodobniej struktura ich rodziny będzie zdrowa i harmonijna. Dojrzałość jednostki w kontekście rodzinnym to zdolność do bliskiego kontaktu z partnerem, bez lęku o “przytłoczenie” lub porzucenie przez partnera. Taka relacja oparta jest na zaufaniu i współpracy. Ważne jest traktowanie się na równi, tolerowanie swoich frustracji, zauważanie sukcesów. Zdrowa relacja partnerska oparta jest na trosce i wspieraniu indywidualności oraz rozwoju partnera, z równoczesnym zadbaniem o siebie. W harmonijnej rodzinie partnerzy nie rywalizują o uwagę dzieci. Starają się przekazać im prawidłowe wzorce. Dojrzałe relacje opierają się również na zdrowych kontaktach seksualnych, bez obaw i poczucia winy. Partnerzy są zdolni do otwartości i spontaniczności w relacji.
Zaburzenia występujące w systemie rodzinnym
Terapia psychoanalityczna rodzin koncentruje się na związkach, w jakie wchodzą ze sobą osoby dorosłe oraz jakie relacje tworzą z dziećmi. Nie koncentruje się na całym układzie wzajemnych relacji. Według podejścia psychoanalitycznego rodzin nawet wybór partnera przez danego członka rodziny jest nieprzypadkowy. Wybór towarzysza życia może opierać się na nieświadomej chęci znalezienia osoby, która będzie spełniała nasze fantazje. Jeśli w dzieciństwie nie mieliśmy idealnego rodzica, może się zdarzyć, że będziemy pragnąć, aby nasz partner odgrywał rolę wyidealizowanego rodzica. Zazwyczaj w konfrontacji z realnym partnerem te potrzeby nie zostają zaspokojone, co prowadzi do frustracji i konfliktów.
Kolejnym przykładem może być narcystyczne zaburzenie osobowości. Osoby te ujawniają tendencje wielkościowe albo odwrotnie, poczucie głębokiej bezwartościowości. Poszukują związków, aby wypełnić swoje własne deficyty. Nie potrafią stworzyć związku z drugim człowiekiem, ponieważ zasobami drugiej osoby, próbują wypełnić własną pustkę.
Rozszczepione lub wyparte części własnej osobowości zaburzają związki w życiu dorosłym. Pojawia się mechanizm introjekcji, czyli mechanizm obronny polegający na obronie ego przed uświadomieniem sobie nieakceptowanych impulsów. Jest procesem, w którym dziecko przyswaja postawy rodziców i przyjmuje je jako własne. Przykładowo, jeśli córka obserwowała swoją mamę, która nie radziła sobie z kompleksami na temat swojego wyglądu, najprawdopodobniej córka również nie będzie akceptować swojego wyglądu. Powoduje to nieprawidłowe wyobrażenia na temat własnej osoby, a to wpływa negatywnie na związki z innymi ludźmi. Jeżeli wczesne wyobrażenia dziecka nie są dobrze zintegrowane, najprawdopodobniej ujawnią się w dorosłości. Ma to odniesienie przede wszystkim do negatywnych kontaktów z ważnymi osobami we wczesnym dzieciństwie. W związku partnerskim może to prowadzić do regresji w zachowaniu, czyli cofnięciu się do swoich wcześniejszych zachowania. Przykładem może być to, że w sytuacji konfliktu odreagowujemy atakiem lub obrażaniem się.
Rodziny przechodzą stadia rozwoju podobnie jak jednostki. Rodzina jest zdolna do przejścia z jednego etapu rozwoju do następnego, nawet jeśli problemy danego okresu nie zostały rozwiązane. System rodzinny na ogół funkcjonuje prawidłowo, jeśli nie ulega naciskom. W sytuacjach stresowych rodzina doświadcza starych konfliktów. To może spowodować powrót do sztywnych, dysfunkcyjnych wzorców radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Psychoanalityczna terapia rodzin może pomóc rozwiązać zaistniałe konflikty.
Cele psychoanalitycznej terapii rodzin
Celem psychoanalitycznej terapii rodzin jest przede wszystkim nabycie przez członków rodziny zdolności do komunikowania się ze sobą. Członkowie rodziny powinni zacząć bazować na podstawie aktualnych realiów panujących w rodzinie, a nie wyobrażeń z przeszłości. Terapia trwa zazwyczaj około roku. Niektórzy terapeuci pracują krótkoterminowo, koncentrując się na wybranych problemach rodziny. Celem psychoanalitycznej terapii rodzin jest również wypracowanie niezależnego rozwoju od rodziny pochodzenia. Tak, aby osoba mogła być emocjonalnie niezależna i nie przenosiła schematów do swojej rodziny. Terapeuta w tym celu pomaga członkom rodziny pozwolić dziecku na autonomię, jednocześnie zachowując związek z rodziną.
W przypadku zaburzeń relacji małżeńskich terapia psychoanalityczna koncentruje się na przepracowanie indywidualnych problemów. W tym przypadku ważna jest terapia indywidualna, np. terapia małżonków osobno, ale u tego samego terapeuty. Wskazana jest również terapia małżeńska lub grupowa terapia par małżeńskich. Natomiast terapia u dwóch różnych terapeutów wskazana jest, gdy problem pierwotnie nie jest małżeński. Dotyczy to osób zmagających się z silnymi lękami, osób poważnie zaburzonych lub bardzo niedojrzałych. Terapeuta psychoanalityczny nastawiony jest na zrekonstruowanie osobowości jednostki, wracając do historii kształtowania się osobowości. Powinno mieć to miejsce, niezależnie, czy psychoterapeuta pracuje indywidualnie, z parą czy z całą rodziną.
Jak wygląda terapia?
Terapeuta rodzinny obserwuje u pacjentów powtarzanie nieuświadomionych wzorców z przeszłości. Wzorce dotyczą emocjonalnego odnoszenia się do innych członków rodziny, jak i do siebie samego. W terapii psychoanalitycznej rodzin stosuje się przeniesienie i wgląd. Podczas przeniesienia pacjenci przenoszą reakcje emocjonalne doświadczane w rodzinie na terapeutę. Reakcje te zazwyczaj są słabsze niż w terapii indywidualnej, z powodu obecności innych członków rodziny. Wgląd natomiast jest niezbędny do zmiany funkcjonowania w rodzinie. Dzięki wglądowi, członkowie rodziny mogą odkryć i zaakceptować wyparte części siebie. Relacja terapeutyczna bardzo sprzyja temu procesowi. Terapeuta pomaga przełożyć dotychczasowe sposoby działania na bardziej produktywne i wchodzące w relacje. Spotkania terapeutyczne polegają na dyskusjach członków rodziny, wchodzeniu w różne interakcje. Terapeuta stara się wydobyć, to co ukryte. Najważniejsze jest, aby terapeuta zadbał o zaufanie i bezpieczeństwo uczestników psychoanalitycznej terapii.
