Rys historyczny
Schizoidalne zaburzenie osobowości od ponad stu lat pozostaje w obszarze zainteresowań psychologów i psychiatrów. Termin „schizoidalny” został stworzony przez Bleuera w roku 1908. Określa on naturalną część ludzkiej osobowości, odpowiedzialnej za zwracanie się ku wewnętrznemu życiu osoby przy jednoczesnym wycofaniu ze świata zewnętrznego. Mówiąc prościej, osoba taka wycofuje się z interakcji społecznych na rzecz pozostania „wewnątrz własnych świata”. Podobnie jak w odniesieniu do wszystkich zaburzeń osobowości, natężenie cech schizoidalnych można określić na pewnym kontinuum, w którym na jednym krańcu znajduje się osoba o typie schizoidalnym, a na drugim osoba z zaburzeniem.
Osoby o typie schizoidalnym nie przejawiają poważnych problemów w codziennym funkcjonowaniu, są jednak odbierane jako zdystansowane, niezaangażowane i pozostające poza głównym nurtem życia społecznego. Nie są zainteresowane nawiązywaniem bliskich relacji z ludźmi i dobrze czują się tylko we własnym towarzystwie. U osób z schizoidalnym zaburzeniem osobowości cechy te przybierają formy ekstremalne. Osoby te pozostają całkowicie wycofane i niezdolne do tworzenia związków z osobami, nie potrafią rozpoznawać i wyrażać emocji oraz nie reagują na różnego rodzaju bodźce z zewnątrz. U osób z tym zaburzeniem cechy te są sztywne i dezadaptacyjne. Mogą powodować poważne zaburzenie funkcjonowania społecznego, jak i wewnętrzne poczucie cierpienia.
Schizoidalne zaburzenie osobowości – obraz kliniczny
Dla osób z schizoidalnym zaburzeniem osobowości najbardziej charakterystyczna jest ograniczona ekspresja emocjonalna w sytuacjach społecznych. Osoba schizoidalna nie pragnie bliskich relacji z innymi ludźmi. Sprawia wrażenie chłodnej emocjonalnie i zdystansowanej. Nie reaguje emocjonalnie zarówno na pochwały jak i na krytykę. Nie jest zdolna do pełnego przeżywania uczuć przyjemnych i nieprzyjemnych. Mając wybór niemal zawsze wybiera zajęcie w samotności. Ma niewielkie lub żadne zainteresowanie kontaktami seksualnymi. Poza najbliższą rodziną nie ma przyjaciół czy powierników.
Przez większość czasu osoby te pochłonięte są fantazjowaniem i introspekcją, które stają się dla nich większym źródłem satysfakcji niż realne aktywności w świecie zewnętrznym. Osoba schizoidalna ma bardzo niską ciekawość samej siebie a jeszcze mniejszą w odniesieniu do świata społecznego. Często nie zna więc reguł życia społecznego, przez co jej zachowania mogą być odbierane jako nietypowe, dziwaczne. W diagnozie różnicowej powinno się wykluczyć zespół Aspergera, schizofrenie, zaburzenia urojeniowe i schizotypowe zaburzenie osobowości.
Skąd może się wziąć?
Nadal nie do końca wiadomo, co jest dokładną przyczyną takich zaburzeń, jak osobowość schizoidalna. Istnieją zwolennicy teorii mówiącej o genetycznym podłożu schorzenia. Jeszcze inni obstają przy hipotezie o połączeniu cech biologicznych z określonym wzorcem wychowania. Specjaliści uważają, że rodzice o osobowości schizoidalnej często są bardzo wymagający oraz nadmiernie zaangażowani w życie swoich dzieci. Pewne przesłanki mówią nawet o tym, że rodzice wychowujący dzieci w pozbawionym uczuć, konserwatywnym domu, narażają je na poważne zaburzenia emocjonalne w życiu dorosłym.
Trudno jest jednoznacznie stwierdzić, jak często osobowość schizoidalna występuje w społeczeństwie. Uważa się, że częściej dotyka osób, w których rodzinie odnotowywane były przypadki schizofrenii.
Trudności osób z schizoidalnym zaburzeniem osobowości
Schizoidalne zaburzenie osobowości może powodować wiele trudności. Osoby z tym zaburzeniem mają trudności w nawiązywaniu relacji, nawet z najbliższymi osobami w rodzinie. Może wręcz się zdawać, że osoby zaburzone nie są nimi nie zainteresowane. Ponadto nawiązywanie bliższych związków jest dla nich trudne, często stronią od kontaktów seksualnych. Preferują samotniczy tryb życia, w miejsce relacji wybierają wcześniej wspomnianą introspekcję i fantazjowanie. Rzeczywistość postrzegają na sposób intelektualny, niewiele jeśli wcale mówią o swoich emocjach.
Podobnie obojętni wydają się na krytykę i pochwałę ze strony innych ludzi. Nie okazują skrajnych emocji ani pozytywnych ani negatywnych. Wydaje się, że niewiele jeśli cokolwiek jest w stanie sprawić im przyjemność. Odczuwają stałą anhedonię. Wybierają indywidualne sposoby spędzania czasu wolnego, jak też model pracy zawodowej – o ile to możliwe – bez nadmiernego kontaktu z ludźmi. Mogą mieć też trudności z zaakceptowaniem norm społecznych. Stąd kłopoty w budowaniu relacji i w życiu zawodowym, pomimo iż osoby te nie są konfliktowe.
Osoby zaburzone często prezentują na zewnątrz coś, co nie jest zgodne z tym, co czują w środku. Mogą mieć potrzebę kontaktu z innymi, lecz lęk sprawia, że wydają się tym nie zainteresowane. Często osoby te są bardzo wrażliwe, lecz na zewnątrz ukazują innym chłód emocjonalny, powściągliwość, a nawet arogancką postawę. W sprzyjających warunkach mogą poświęcić się karierze naukowej, jednak zaniedbując przy tym życie osobiste i towarzyskie.
Kryteria diagnostyczne ICD-10
Schizoidalne zaburzenie osobowości diagnozuje się, gdy zostaną spełnione co najmniej trzy z poniższych warunków:
- brak lub znikome działania służące przyjemności;
- chłód emocjonalny, wycofanie się lub spłycenie afektu;
- ograniczona zdolność wyrażania przyjaznych, ciepłych uczuć lub gniewu wobec innych;
- niezainteresowanie zarówno pochwałami, jak i krytyką;
- słabe zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z innymi osobami;
- prawie stała preferencja do samotnictwa;
- silne pochłonięcie fantazjowaniem i introspekcją;
- brak bliskich przyjaciół lub zaufanych związków (lub co najwyżej pojedyncze) oraz brak potrzeby takich związków z ludźmi;
- wyraźna niewrażliwość wobec obowiązujących norm i konwencji społecznych
Warto zauważyć, że w odróżnieniu od innych zaburzeń osobowości kryteria tego zaburzenia według klasyfikacji psychiatrycznych opierają się niemal wyłącznie na określeniu obszarów deficytowych. Niewiele miejsca poświęcając temu, co jest specyficzne dla osób schizoidalnych. W efekcie powstaje coś, co można nazwać „pustą osobowością”, pozbawioną wszelkich cech.
Leczenie schizoidalnego zaburzenia osobowości
Osoby z schizoidalnym zaburzeniem osobowości rzadko samo zwracają się o pomoc. Są przekonane, że działania terapeutyczne nie będą skuteczne, bądź nie są im potrzebne. Terapeuta stopniowo buduje zaufanie pacjenta oraz unika bezpośredniej konfrontacji. Proces terapeutyczny powinien skupiać się przede wszystkim na ocenie cech schizoidalnych. Rodzaj terapii dobierany jest indywidualnie do potrzeb pacjenta, jednak najczęściej wykorzystywana jest psychoterapia poznawczo-behawioralna skupiająca się na technice ekspozycji in vivo. Polega ona na stopniowej i ostrożnej konfrontacji z bodźcami lękotwórczymi, która zachodzi w rzeczywistości, a nie w sferze wyobraźni pacjenta. Ekspozycja pomaga w znalezieniu zachowania, które nie jest kompatybilne ze stanem lęku. W tym przypadku terapeuta próbuje znaleźć coś, co sprawia pacjentowi przyjemność i wzbudza w nim ukryte emocje. Terapia powinna doprowadzić do rozszerzenia kontaktów społecznych. Po zakończeniu leczenia ważne jest uczestniczenie w sesjach podtrzymujących, które zapobiegają regresji.
