Rys historyczny paranoicznego zaburzenia osobowości
Początkowo użycie słowa „paranoiczny” w znaczeniu podobnym do dzisiejszego odnosiło się do psychotycznych urojeń wielkościowych. Urojenia te aktualnie są jedną ze składowych schizofrenii paranoidalnej. Pierwszy opis osobowości paranoicznej pojawił się w pracach Magnana z 1893 roku, który scharakteryzował typy psychoz paranoicznych. Jeden z podtypów uwarunkowany był „kruchą osobowością”, który cechował się dziwacznym myśleniem, nadmierną wrażliwością i podejrzliwością. Cechy te są podobne z opisami paranoicznego zaburzenia osobowości, które pojawiają się we współczesnych klasyfikacjach zaburzeń psychicznych, jak np. ICD-10. Warto mieć na uwadze, że istnieje pewne podobieństwo do osobowości schizotypowej, schizofrenii czy zaburzeń urojeniowych.
Obraz kliniczny zaburzenia
Paranoiczne zaburzenie osobowości występuje w klasyfikacji DSM od samego jej powstania. Wraz z zaburzeniem osobowości schizotypowym i schizoidalnym, klasyfikowana jest w wiązce A. Wiązka ta określana jest jako grupa zaburzeń osobowości dziwaczno-ekscentrycznych. Charakterystyczne dla tego zaburzenia jest trwała postawa nieufności i podejrzeń, ze cudze motywy pełne są złych intencji. Ponadto charakteryzuje się długotrwałym, nieadekwatnym do rzeczywistości przeżywaniem doznanych przykrości. Przykładem może być długotrwałe przeżywanie lekceważenia, odrzucenia ze strony innych, tendencja do przeceniania własnego znaczenia. Osoby też mogą również charakteryzować się nieuzasadnionymi podejrzeniami o niewierność seksualną współmałżonka/i czy partnera/ki. Warto jednak pamiętać, że nawet osobom zdrowym zdarza się być podejrzliwym wobec innych. Jednak w przypadku tych, które mają zaburzenia na tym tle, przyjmuje ona wręcz patologiczny wymiar.
W skrajnych przypadkach osoba z tym zaburzeniem jest w stanie całkowicie odizolować się od członków własnej rodziny czy znajomych. Rzadko kiedy sama zgłasza się do lekarza specjalisty – psychologa lub psychiatry. Częściej starania w tym zakresie czynią bliscy ze względu na to, że codzienne życie z takim człowiekiem bywa bardzo trudne. Zanim zostanie postawiona ostateczna diagnoza, specjalista wyklucza inne przypadki takie, jak schizofrenia czy zaburzenia urojeniowe.
Skąd może się wziąć?
Początki tego zaburzenia pojawiają się zazwyczaj w okresie dorastania lub na progu dorosłości i częściej dotyka ona mężczyzn. Nie ma jednoznacznie określonych przyczyn. Na ukształtowanie osobowości paranoicznej wpływ mogą mieć zarówno geny lub takie choroby, jak i schizofrenia, czy nawet zaburzenia urojone. Zaburzenie to mogą także wywołać doświadczenia z okresu dzieciństwa takie jak maltretowanie lub inne formy przemocy, bądź prześladowania przez rówieśników np. w szkole.
Trudności osób z paranoicznym zaburzeniem osobowości
Zachowania osób dotkniętych tym zaburzeniem osobowości mogą prowadzić do wielu problemów w życiu codziennym. Skutkują one pogorszeniem relacji z innymi, poprzez podważanie ich dobrych intencji. Samej osobie z zaburzeniem, utrudniać funkcjonowanie może poczucie przewlekłego stresu. Osoby dotknięte zaburzeniami paranoicznymi doświadczają trudności w wybaczaniu innym, co sprawia, że krąg ich „wrogów” stale się powiększa.
Kryteria diagnostyczne ICD-10
Obecność co najmniej trzech objawów z poniższej listy:
- nadmierna wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie;
- skłonność do długotrwałego przeżywania przykrości (np. niewybaczanie krzywd, zniewag, lekceważenia);
- podejrzliwość i przenikająca wszystko tendencja do zniekształcania doświadczeń poprzez błędne ujmowanie obojętnych lub przyjaznych działań otoczenia jako działań wrogich lub pogardliwych;
- waleczność i nieustępliwość w poczuciu własnych praw, niedostosowane do aktualnej sytuacji;
- nawracające nieuzasadnione podejrzenia dotyczące wierności seksualnej małżonka lub partnera seksualnego;
- utrwalona postawa ksobna związana szczególnie z przecenianiem własnego znaczenia;
- koncentrowanie się na niepotwierdzonych „spiskowych” wyjaśnieniach wydarzeniach dotyczących zarówno bezpośrednio danej osoby jak i całego świata
Współwystępowanie innych zaburzeń
Z praktyki klinicznej oraz badań naukowych wynika, że paranoiczne zaburzenie osobowości rzadko diagnozuje się w odosobnieniu od innych zaburzeń. Współwystępuje ono z zaburzeniami takimi jak: depresja, uzależnienie od substancji psychoaktywnych oraz zaburzenie lękowe.
Leczenie paranoicznego zaburzenia osobowości
Osoby przejawiające takie zaburzenia osobowości zazwyczaj nie zgłaszają się same do specjalisty, tylko przyprowadzone zostają przez swoich bliskich, którzy “wysyłają” ich po poradę lub same z nimi przychodzą. Powszechnym powodem poszukiwania pomocy przez osoby dotknięte tym zaburzeniem są podejrzenia co do wierności swojego partnera. Jako, że ludzie o osobowości paranoicznej mają problemy z zaufaniem, kontakt z psychiatrą lub psychologiem może być utrudniony, niestały i gwałtownie się kończyć. Łatwo się zniechęcają, bowiem często czują się źle traktowani, niesłusznie oskarżani czy też oszukani. Lekarz zazwyczaj po postawieniu wstępnej diagnozy wykorzystuje stosowne testy psychologiczne w celu ustalenia diagnozy ostatecznej i różnicowania tego zaburzenia z innymi.
Pomóc w przypadku wystąpienia zaburzeń paranoidalnych może przede wszystkim terapia długoterminowa, która umożliwia wskazanie osobie drogi do zrozumienia, iż błędnie postrzega niektóre sytuacje społeczne. Jest to jednak żmudny i długotrwały proces, bowiem pacjenci tacy są nieufni w stosunku do psychoterapeutów czy psychiatrów. Lekarz psychiatra zwykle wprowadza także w ramach farmakoterapii leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne w celu zmniejszenia dyskomfortu psychicznego u osoby doświadczającej zaburzenie. Jest to jednak narzędzie, które ma za zadanie wspomóc proces psychoterapii, a nie go zastąpić.
