Uniwersalne czynniki leczące w psychoterapii
Psychoterapia to powszechnie stosowana metoda leczenia zaburzeń zdrowia psychicznego. Dzieli się na różne nurty, najbardziej powszechne, czyli terapię psychodynamiczną, poznawczo-behawioralną, systemową i humanistyczną. Każdy z nurtów łączą punkty wspólne, ale różnią się metodami wykorzystywanymi w trakcie trwania terapii. Różnice zauważalne są również w założeniach teoretycznych, dotyczących przyczyn zaburzeń zdrowia psychicznego. Dobra psychoterapia, niezależnie od tego, na jakie założenie i metodę kładzie nacisk, powinna prowadzić do takich samych zmian w funkcjonowaniu osoby zgłaszającej się do psychoterapeuty.
Czynnikami uniwersalnymi jest wzbudzanie nadziei, dostarczanie osobie nowych sposobów widzenia samego siebie i postrzegania świata. Głównym celem wszystkich terapii powinno być wyzwolenie osoby z poczucia niskiej samooceny, poczucia własnej niekompetencji, poczucia alienacji, bezradności i beznadziejności. Punktami łączącymi wszystkie nurty psychoterapii powinno być pobudzenie procesu emocjonalnego, zachęcanie osoby do nowych sposobów rozumienia rzeczywistości, spojrzenie z innej perspektywy na swoje problemy, przeżywanie doświadczeń emocjonalnych w relacjach z terapeutą.
Związek psychoterapeutyczny
Wszystkie szkoły psychoterapii podkreślają ważność relacji między terapeutą a pacjentem. Związek terapeutyczny to także zaangażowanie pacjenta w zadania realizowane w trakcie sesji. To również wspólny cel, jaki mają pacjent oraz terapeuta. Niezmiernie ważne jest zaufanie, jaki terapeuta wzbudza w pacjencie. Pozytywna relacja pozwala na większą gotowość i otwartość pacjenta do zmian. Dobry kontakt z terapeutą obniża lęk. Związek terapeutyczny może być zupełnie odmiennym doświadczeniem dla pacjenta niż dotychczasowe relacje z ludźmi. Podczas psychoterapii możemy przenieść swoje uczucia z przeszłości na terapeutę. To dobry sposób na ujawnienie i odreagowanie emocji w bezpiecznych warunkach. Ujawnienie trudnych emocji w procesie terapeutycznym nie pociąga za sobą kar oraz odrzucenia.
Innym efektem terapeutycznym jest to, że możemy uświadomić sobie rodzaj przeżywanych uczuć i zrozumienia, że są one skierowane do terapeuty, który w rzeczywistości nie jest źródłem tych uczuć. To najprawdopodobniej uczucia z przeszłych doświadczeń. Dodatkowo relacja z terapeutą pozwala nam na dostrzeganie własnych reakcji. Dochodzi do tego za pomocą informowania terapeuty o tym, co się z nami dzieje oraz podejmowania próby zrozumienia tych zachowań. Psychoterapia to także rodzaj przymierza. Może to uświadomić nam, że nasz udział w tym procesie jest kluczowy. Takie doświadczenie to przywracanie przekonania o własnych możliwościach, skuteczności i wartości.
Doświadczenia emocjonalne
Istotnym elementem psychoterapii to uczucia pojawiające się w jej przebiegu. Najczęściej wymienianymi uczuciami jest odreagowanie, doświadczanie pozytywnego związku z terapeutą, doświadczanie akceptacji, empatii, szacunku i szczerości, dostrzeganie zdolności do ufania drugiemu człowiekowi. Proces terapeutyczny pozwala nam na skonfrontowanie się z dotychczasowymi zaprzeczeniami i bolesnymi przeżyciami. To również okazja do dostrzeżenia, że nasze emocje mogą być naszym życiowym przewodnikiem, jeśli nauczymy się je rozumieć i akceptować. Wyrażanie emocji prowadzi do poczucia ulgi i odprężenia. Jest to również niezbędne do uczenia się nowych zachowań, przykładowo wzbudzanie złości i świadome jej odczuwanie uczy nas zachowań asertywnych.
Psychoterapia zachęca nas do brania odpowiedzialności za własne doświadczenia emocjonalne. Nabieramy przekonania bycia źródłem własnych doświadczeń. W ten sposób możemy stać się konstruktorami własnych doświadczeń emocjonalnych. Może to znacznie zmienić nasz sposób myślenia i zachowania. Przestajemy postrzegać świat jako źródło zdarzeń zewnętrznych, zmniejsza się poczucie bezradności. Pojawiają się nowe doświadczenia związane ze zmienianiem własnych dysfunkcjonalnych reakcji emocjonalnych oraz zrzucania odpowiedzialności na innych za nasze reakcje.
Nabywanie nowej wiedzy i umiejętności
Nową umiejętnością nabywaną w trakcie psychoterapii jest wgląd. To uświadomienie sobie tłumionych impulsów, pragnień, przeżyć związanych z konfliktami. Docieramy do własnych fantazji i odróżnienia ich od tego, co rzeczywiście nas otacza. Wgląd jest niezbędny dla osiągnięcia zamierzonych celów – najczęściej rekonstrukcji osobowości, wyeliminowanie szkodliwych zachowań. W trakcie sesji terapeutycznych nabieramy nowej wiedzy o sobie i otoczeniu. Uczymy się rozpoznawać zależności między własnymi reakcjami emocjonalnymi i zachowaniem swoim oraz zachowaniem innych ludzi. Uczymy się nabywania wpływu na to, co się dzieje w naszym życiu. Mamy okazję do rozpoznania swoich mocnych i słabych stron. Nadajemy sens swojemu życiu i bierzemy za nie odpowiedzialność. Techniki terapeutyczne są tylko narzędziem do nabywania wiedzy i umiejętności. Nowa wiedza i umiejętności pokazują nam, jak możemy rozumieć nasze dotychczasowe nieskuteczne funkcjonowanie.
Nowe zachowania a psychoterapia
W procesie terapeutycznym pacjent ma możliwość eksperymentowania z nowymi zachowaniami. Najbardziej znaczące dla efektów psychoterapii są pewne cechy. Wskazuje się na zaangażowanie terapeuty i pacjenta w proces psychoterapii, wyrażanie emocji przez pacjenta, wzajemna akceptacja pacjenta i terapeuty, gotowość do udzielania informacji. Zależnie od nurtu, praca nad nowymi zachowaniami w jakimś stopniu różni się od siebie. W psychoanalizie podejmuje się nowe działania, które mają na celu nauczenie nas odróżniania fantazji od rzeczywistości. Terapie systemowe opierają się na zalecaniu pewnych zachowań. W psychoterapii humanistycznej terapeuci stosują ćwiczenia i gry, techniki dialogu, stymulujące do nowych zachowań. Co ciekawe, niektórzy terapeuci w miarę nabywania doświadczenia, wskazują na to, że chętnie łączą techniki pochodzące z różnych nurtów, czyli pracują eklektycznie.
Oczekiwania
Jakie są oczekiwania związane z kontynuacją terapii i uzyskaniem poprawy?
- Motywacja do zmiany funkcjonowania – gdy jesteśmy niezadowoleni z siebie lub odczuwamy lęk i zagrożenie, najprawdopodobniej chętniej podejmiemy się kontraktu psychoterapeutycznego i będziemy go kontynuować.
- Uzyskanie poprawy bez psychoterapii – określone jest to zjawiskiem spontanicznej remisji, polegające na poprawie bez udziału terapeuty i bez udziału technik, jedynie w wyniku oczekiwania na poprawę. Badania wskazują, że niektórzy pacjenci uzyskują redukcję objawów, jeszcze przed rozpoczęciem pierwszej sesji.
- Oczekiwanie korzyści a chęć współpracy – oczekiwanie korzyści z psychoterapii znacznie wpływa na nasze zaangażowanie we współpracę z psychoterapeutą.
- Współpraca z wiarą w skuteczność – to kluczowy element w relacji między pacjentem a psychoterapeutą. Wiara wpływa pozytywnie na chęć kontynuowania terapii i osiągnięcie korzystnej zmiany.
Poczucie własnej skuteczności a psychoterapia
Jak poczucie własnej skuteczności wpływa na naszą chęć podejmowania działań proponowanych przez terapeutę oraz na zdolność radzenia sobie ze stresem? Podczas gdy, dobrze oceniamy własną skuteczność, będziemy postrzegać sesję jako bardziej efektywną. Redukowanie samooskarżania się może znacznie wpłynąć na chęć angażowania się w terapię. Może zwiększyć się nasza zdolność przystosowywania się do stresu i radzenie sobie ze stresem. Podczas psychoterapii możemy nauczyć się aktywnego podejścia w radzeniu sobie ze stresem. W przypadku, gdy towarzyszy nam poczucie braku skuteczności, nasza postawa względem radzenia sobie ze stresem może być bierna. Możemy zacząć zauważać zniekształcenia myślowe, przykładowo zakładanie „czarnych scenariuszy” wydarzeń w naszym życiu. W czasie terapii poczucie skuteczności zwiększa się dzięki podejmowaniu działań proponowanych przez terapeutę. Efekty krótkoterminowej terapii, w dużej mierze zależą od tego, w jaki sposób poradzimy sobie ze stresem, spowodowanym tym, że szukamy pomocy. Długoterminowe skutki zależą od radzenia sobie ze stresem w przyszłości.
Czynniki poza psychoterapią
Jaki czynniki pozaterapeutyczne mogą wpłynąć na przebieg terapii?
- Współwystępowanie zaburzeń – niektóre zaburzenia mogą negatywnie wpływać na poprawę w zakresie leczonego zaburzenia lub z utrzymaniem poprawy objawowej osiągniętej w trakcie psychoterapii. Wymienia się między innymi panikę z agorafobią, lęk uogólniony i społeczną izolację, zachowania agresywne i antyspołeczne w wieku od 7 do 13 lat, zaburzenia zachowania z upośledzeniem emocjonalnym, bulimia z zaburzeniami osobowości z pogranicza. Związane jest to z tym, że zaburzenia współwystępujące objawiają się wielu obszarach życia. Przykładowo bulimia z zaburzeniem borderline powoduje niezadowolenie z własnego ciała oraz trudności w życiu społecznym. Jednakże badania wskazują, że lżejsze postacie zaburzeń osobowości są podatne na psychoterapię.
- Poziom bezradności – nasilona bezradność negatywnie wpływ na uzyskanie poprawy w trakcie psychoterapii. Skutki terapii zależne są od tego, jak radzimy sobie z sytuacją stresującą, która spowodowała, że zdecydowaliśmy się na terapię. To, czy psychoterapia działa długofalowo, można zauważyć po tym, jak radzimy sobie z wydarzeniami negatywnymi po terapii.
- Wsparcie społeczne – wsparcie bliskich bardzo pozytywnie wpływa na uzyskanie i utrzymanie poprawy w trakcie psychoterapii. Przynosi korzyści również, po zakończonej terapii. Czując wsparcie innych, czujemy się akceptowani, możemy liczyć na pomoc. To znacznie redukuje poziom stresu i poprawia radzenie sobie z nim.
Podsumowanie
Szereg technik terapeutycznych potwierdza swoją skuteczność w leczeniu określonych zaburzeń, problemów emocjonalnych i egzystencjalnych. Bardzo ważna jest relacja terapeutyczna, w której możemy liczyć na akceptację, zrozumienie i współczucie. Czynnikiem wpływającym na przebieg terapii jest zaufanie do terapeuty. Równie ważne jest nastawienie do terapii i poczucie własnej skuteczności, które może wzmocnić się w procesie terapeutycznym. Celem psychoterapii jest przede wszystkim pomoc w dotarciu do swojego wnętrza i zobaczeniu, co się z nami dzieje. Ważne jest skonfrontowanie się ze swoimi pragnieniami i potrzebami. Psychoterapia może pomóc w rozumieniu swoich emocji. Może ułatwić modyfikację szkodliwych zachowań i nauczyć nas, jak działać bardziej konstruktywnie. Warto zadbać o wsparcie społeczne, w trakcie oraz po psychoterapii. To może znacznie wpłynąć na uzyskanie poprawy w naszym samopoczuciu.
