Czym jest terapia multimodalna?
Twórcą terapii multimodalnej jest Arnold Lazarus. Podejście tej terapii obecnie najbardziej zbliżone jest do terapii poznawczo-behawioralnej. Koncentruje się na tym, jaką technikę zastosować w przypadku konkretnego problemu i pacjenta. Podstawowe pytanie, jakie stawia Lazarus to „Jak najlepiej pomagać?”. Głównym celem terapii jest redukcja cierpienia i pobudzanie osobistego rozwoju. Terapia multimodalna składa się z trzech kroków. Są to: diagnoza, ustalenie optymalnego planu terapeutycznego, wprowadzenie w życie zaplanowanych działań terapeutycznych. Terapeuta multimodalny stara się całościowo rozumieć problemy pacjentów, przez pryzmat siedmiu modalności założonych przez Lazarusa.
Multimodalna terapia według Lazarusa jest oparta na założeniu, że różne aspekty naszego życia są ze sobą powiązane i wpływają na siebie nawzajem. Poprzez integrację różnych technik terapeutycznych i uwzględnienie szerokiego spektrum trybów funkcjonowania, multimodalna terapia ma na celu zapewnienie skutecznego wsparcia klientowi w osiągnięciu pożądanych zmian i poprawie ogólnego funkcjonowania. Termin „multimodalny” oznacza, że terapia uwzględnia różne „tryby” funkcjonowania człowieka, takie jak emocje, myśli, zachowania, związki interpersonalne, ciało fizyczne i aspekty transpersonalne.
Siedem modalności
Terapia multimodalna zakłada, że żaden problem nie ma pojedynczej przyczyny i nie ma jednego sposobu na pracę z nim. Ludzkie trudności należy traktować wielopoziomowo. Terapia multimodalna zakłada pewien model rozumienia człowieka.
- Zachowanie – zachowania, które pogarszają codzienne funkcjonowanie, np. wszczynanie bójek oraz te, których częstotliwość jest zbyt mała, np. spotkania z przyjaciółmi.
- Emocje – negatywne i pozytywne emocje doświadczane przez nas, np. lęk.
- Doznania – pozytywne doznania cielesne, bliskość, seks, dolegliwości fizyczne, pozytywne i negatywne doznania dotyczące zmysłów.
- Wyobrażenia – dominujące wyobrażenia i fantazje dotyczące nas samych, np. naszego wyglądu fizycznego. Wyobrażenia dotyczące otoczenia, świata, przeszłości i przyszłości, obrazy np. traumatycznych wydarzeń z życia.
- Myśli – to nasze opinie, postawy, wartości, przekonania, automatyczne myśli, idee.
- Relacje interpersonalne – rodzaj relacji, jakie tworzymy ze znaczącymi dla nas osobami. To nasz pragnienia, oczekiwania, jakie kierujemy do tych osób. To również korzyści, jakie wynosimy ze związków oraz nasz wkład w pomyślność związku.
- Czynniki biologiczne – to zdrowie fizyczne, rodzaj dolegliwości medycznych, dieta, nasz sen, aktywność fizyczna, zażywanie substancji psychoaktywnych.
Według założeń terapii multimodalnej psychoterapeuta powinien być elastyczny w podejściu do pacjenta i brać pod uwagę wszystkie obszary jego życia.
Diagnoza w terapii multimodalnej
Do postawienia diagnozy terapeuta przeprowadza wywiad. Terapeuta multimodalny koncentruje się na ocenie naszych trudności w odniesieniu do wszystkich siedmiu modalności. Proces diagnostyczny wspierany jest przez wykorzystywanie różnych kwestionariuszy. Potem terapeuta opisuje szereg krótkich sposobów, umożliwiających efektywniejszą pracę nad oceną problemów pacjenta. Przykładowo może to być technika bezludnej wyspy, polegająca na zachęcaniu do wyobrażenia sobie pobytu na bezludnej wyspie. Podczas wyobrażenia koncentrujemy się na rozmowie dotyczącej różnych aspektów funkcjonowania na wyspie.
Na podstawie zebranych informacji terapeuta tworzy profil modalności. To inaczej wykaz problemów pacjenta, odnoszący się do poszczególnych modalności. Do każdego problemu terapeuta proponuje odpowiednie działania terapeutyczne. Ciekawym narzędziem stosowanym przez terapeutów multimodalnych jest bridging – łączenie, pomost. To metoda radzenia sobie z oporem. Przykładowo, czasami zdarza się, że nie mamy dostępu do emocji dotyczących konkretnego doświadczenia. Możemy próbować racjonalizować, czyli opowiadać sytuację z poziomu poznawczego, nie dotykając emocji. Lazarus sugeruje, żeby nie konfrontować pacjenta z trudnościami, tylko pozwolić na eksplorację myśli. Następnie można skoncentrować się na aktualnych doznaniach z ciała. Koncentracja na doznaniach z ciała może pomóc w dostać się do naszych emocji.
Prowadzenie terapii
Terapeuci multimodalni korzystają z wielu technik pochodzących z najważniejszych szkół psychoterapii. Do podstawowych technik należą różnego rodzaju techniki wyobrażeniowe, np. wyobrażanie przyszłości ułatwiające radzenie sobie z kłopotami, które można przewidzieć. Terapia multimodalna korzysta z różnych treningów, np. relaksacji, asertywności, budowaniu przyjaźni. Możliwa jest również biblioterapia, biofeedback, praca nad błędnymi przekonaniami, identyfikacja uczuć, medytacja, modelowanie, samoobserwacja. Terapeuta ustala plan terapeutyczny w porozumieniu z pacjentem. Zasadą terapii jest oddziaływanie na wszystkie modalności. Terapeuta wybrane techniki dostosowane do reakcji pacjenta. Terapeuta stara się budować otwartą relację z pacjentem. Terapia multimodalna może być prowadzona w formie krótkoterminowej i długoterminowej. Może być stosowana wobec osób dorosłych, małżeństw, grup, dzieci.
Przykładowy profil modalności w terapii multimodalnej
Zgodnie z pojawiającymi się modalnościami podczas terapii multimodalnej przeprowadzony może zostać plan oddziaływań.
- Zachowanie – kompulsywne sprawdzanie, czy zamknęliśmy drzwi – planowanym działaniem może być obserwacja siebie, zapobieganie kompulsją.
- Emocje – może pojawić się tłumienie emocji, wybuchy emocji, ataki paniki – oddziaływaniem terapeutycznym może być trening asertywności, stosowanie uspokajających twierdzeń.
- Doznania – występujące napięcie ciała – pomocnym działaniem może być trening relaksacji.
- Wyobrażenia – wspomnienia bycia wyśmiewanym jako dziecko lub nastolatek – działaniem może być desentyzacja, czyli redukowanie intensywności reakcji lękowej.
- Myśli – mogą dotyczyć narzuconych powinności, poczucia „gorszości”, perfekcjonizmu – terapeuta może skorzystać z poznawczej restrukturyzacji, czyli identyfikowania i kwestionowania negatywnych myśli.
- Relacje interpersonalne – mogą pojawiać się zachowania rywalizacyjne wobec rówieśników, chęć władzy i kontroli – skuteczny okazuje się trening budowania przyjaźni.
- Czynniki biologiczne – konieczne może okazać się stosowanie farmakoterapii – planowanym oddziaływaniem terapeutycznym mogą być stopniowe próby odstawiania leków, pod obserwacją specjalistów.
Skuteczność terapii multimodalnej
Badania wskazują, na znaczą poprawę funkcjonowania u osób cierpiących na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Widoczne efekty uzyskiwano również u dzieci, u których występowały trudności w uczeniu się. Bardziej trwałe i wyraźne efekty psychoterapii multimodalnej uzyskują osoby, których zmiana obejmuje jak największą liczbę modalności. Modalności, które zostają pomijane w przebiegu innych psychoterapii, zazwyczaj są jedną z przyczyn nawrotów objawów.
Warto jednak pamiętać, że efektywność terapii zawsze zależy od wielu czynników, takich jak indywidualne cechy klienta, relacja terapeutyczna oraz umiejętności i doświadczenie terapeuty. Terapia multimodalna, podobnie jak inne podejścia terapeutyczne, może być skuteczna dla niektórych osób, ale nie dla innych. Dlatego ważne jest, aby dobierać odpowiednie metody terapeutyczne do indywidualnych potrzeb i preferencji klienta.
Podsumowanie
Terapia multimodalna według Arnolda Lazarusa jest podejściem terapeutycznym opartym na integracji różnych technik terapeutycznych i uwzględnieniu szerokiego spektrum trybów funkcjonowania człowieka. Jej celem jest redukcja cierpienia i stymulowanie osobistego rozwoju. Terapia składa się z trzech kroków: diagnozy, ustalenia planu terapeutycznego i wprowadzenia w życie działań terapeutycznych. Terapeuta multimodalny bada i rozumie problemy pacjenta poprzez pryzmat siedmiu modalności: zachowań, emocji, doznań, wyobrażeń, myśli, relacji interpersonalnych i czynników biologicznych. Terapia multimodalna zakłada, że problemy człowieka mają wielopoziomowe przyczyny i wymagają różnorodnych metod interwencji. Terapeuta stosuje różne techniki terapeutyczne, takie jak trening asertywności, relaksacja, desensytyzacja czy identyfikacja i kwestionowanie negatywnych myśli, w zależności od specyfiki problemu i preferencji pacjenta. Terapeuta dąży do budowania otwartej relacji z pacjentem i uwzględniania wszystkich modalności w procesie terapeutycznym.
Badania sugerują, że terapia multimodalna może być skuteczna również w leczeniu zaburzeń lękowych, depresji, zaburzeń odżywiania oraz uzależnień od substancji psychoaktywnych. Jednakże potrzebne są dalsze badania, aby lepiej zrozumieć skuteczność terapii multimodalnej w różnych kontekstach i dla różnych problemów. Skuteczność terapii zawsze zależy od wielu czynników, takich jak indywidualne cechy klienta, relacja terapeutyczna i umiejętności terapeuty. Terapia multimodalna może być skuteczna dla niektórych osób, ale nie dla innych, dlatego ważne jest dostosowanie metod terapeutycznych do indywidualnych potrzeb i preferencji klienta. Warto podkreślić, że terapia multimodalna ma potencjał w poprawie funkcjonowania pacjentów, zwłaszcza gdy obejmuje jak największą liczbę modalności. Modalności, które są pomijane w innych terapiach, mogą być kluczowym czynnikiem nawrotów objawów. Jednak, jak w przypadku każdej terapii, skuteczność terapii multimodalnej może różnić się w zależności od jednostki i kontekstu, dlatego konieczne jest dalsze badanie i zgromadzenie większej ilości dowodów naukowych.
