Słowem wstępu
Terapia poznawczo-behawioralna koncentruje się na trudnościach pojawiających się na poziomie naszych zachowań i przekonań. Człowiek reaguje na to, co dzieje się w grupach społecznych, do których należy. Terapia koncentruje się na tym, w jaki sposób osoba interpretuje bodźce napływające od społeczeństwa. Tym, na co zwraca się uwagę terapii poznawczo-behawioralnej jest wymiana bodźców i reakcji w relacjach. W poznawczo-behawioralnej terapii rodzin wypracowano przede wszystkim techniki pracy z małżeństwem oraz w relacji między rodzicami i dziećmi. Jeśli w terapii uczestniczy cała rodzina, analizie i modyfikacji podlega wymiana nagród i kar udzielanych w parze. Terapia ta koncentruje się przede wszystkim na relacji partnerskiej.
Założenia terapii rodzin w ujęciu poznawczo-behawioralnym
Jako ludzie uczymy się reakcji między innymi na podstawie modelowania, czyli przyswajaniu zachowań innych. Inni ludzie są dla nas ważnym źródłem wzmocnień zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Wzmocnienie to inaczej dodanie lub usunięcie czegoś z otoczenia, co powoduje wzmożenie danego zachowania. Przykładowo negatywnym wzmocnieniem będzie dla nas krzyk lub agresja innej osoby, w odpowiedzi na jakieś nasze zachowanie. Nasze zachowanie powiązane jest z tym, co się dzieje na zewnątrz, czyli z otoczeniem. Na zachowanie osoby wpływa to, czy zachowanie innego człowieka jest dla nas nagradzające, czy karzące. Jako ludzie naturalnie mamy tendencje do atrybucji, czyli przypisywania komuś lub czemuś pewnych cech. Zachowaniom innych osób przypisujemy jakieś znaczenie i na tej podstawie tworzymy sobie osąd na temat danej osoby. W relacji między ludźmi do nieporozumień może dojść przez fałszywe przekonania, jakie stworzymy sobie na temat danej osoby.
W bliskich związkach partnerskich, w małżeństwach dochodzi do stałego wzajemnego wpływu na siebie wzajemnie oraz do kontroli zachowań. Partnerzy dostarczają sobie wzajemnie różnych dóbr. Obejmuje to wsparcie emocjonalne, seksualność, wsparcie materialne i komunikację. Jednakże małżonkowie mogą nie tylko nagradzać ale również karać się wzajemnie. Pary, w których więcej jest kar niż nagradzania, mogą być niezadowolone ze związku. Natomiast związki, w których jest wiele czynników nagradzających, są bardziej usatysfakcjonowane.
Pozytywne wzmocnienia
Ludzie naturalnie starają się o więcej wzmocnień nagradzających, natomiast minimalizowanie kar. Wymiana nagradzania w związkach prowadzi nas do zrównoważenia i trwałości. W dobrze funkcjonujących związkach przeważa wymiana pozytywnych wzmocnień. Bardzo ważna jest zdolność do słuchania siebie wzajemnie, komunikacja i konstruktywne rozwiązywanie konfliktów. W zdrowych relacjach wyobrażenia o partnerze formułowane są na podstawie realistycznego obrazu drugiej osoby. Terapia poznawczo-behawioralna pomaga w nauczeniu się pewnych mechanizmów.
Nasze zachowania w związku oddziałują na naszą “drugą połówkę”. Wrogość lub nagradzające zachowania jednego partnera wywołują podobne zachowania u drugiego partnera. Jeśli w parze występuje problem przemocy fizycznej, najprawdopodobniej osoby będą okazywać sobie więcej otwartej wrogości. Po obu stronach występuje wtedy rywalizacja o kontrolę w relacji.
Idealizacja partnera
Na początku romantycznej relacji wyobrażenie drugiego partnera nie do końca pokrywa się z prawdą. Pod wpływem wielu pozytywnych wzmocnień, emocji i hormonów często dochodzi do idealizacji partnera. Dopiero wraz z upływem czasu zaczynamy dostrzegać więcej “mankamentów”. Dodatkowo może dojść do problemów w komunikacji, ponieważ rzadko kiedy na początku związku wypowiadamy głośno swoje oczekiwania. Niezgodność oczekiwań staje się zazwyczaj pierwszym i najczęściej występującym powodem braku satysfakcji w relacji. W sytuacji narastających problemów coraz trudniejszych do rozwiązania, warto podjąć się terapii i zapoznać z mechanizmami w relacjach.
Mechanizmy powodujące zaburzenia w relacjach
Do niektórych mechanizmów powodujących zaburzenia w relacjach partnerskich należą:
- Erozja wzmocnień – wraz z upływem czasu w relacji, zachowania, które były nagradzające straciły swą siłę. Jeśli pary nie są w stanie rozmawiać na ten temat, może prowadzić to do utraty satysfakcji z relacji.
- Deficyty w zmianach zachowania – partnerzy często nie chcą zmienić swoich zachowań, nawet jeśli są to zachowania awersyjne dla partnera. W zdrowych związkach partnerzy rozmawiają o konfliktach i starają się znaleźć wspólne rozwiązanie. Bywają natomiast związki, w których konflikty są bardzo trudne do rozwiązania. Żadna ze stron nie chce pójść na kompromis. Partnerzy nie potrafią jawnie mówić o konfliktach. Trudno jest im nauczyć się zmieniać swoje zachowania dla wspólnej satysfakcji.
- Deficyt kontroli bodźców – napięcia między partnerami powstają w sytuacjach, gdy nie ustalą reguł wspólnego życia. Gdy reguły codzienności nie są ustalone, nie wiadomo co, kto i kiedy ma robić, co jest częstą przyczyną kłótni.
- Braki umiejętności – nurt poznawczo-behawioralny w terapii rodzin koncentruje się głównie na umiejętnościach komunikowania się i rozwiązywania trudności. Brak tych umiejętności niekiedy sprawia, że partnerzy nie biorą pod uwagę, że zmiany zachowania powinny dotyczyć obu stron.
- Widzenie tunelowe – polega na tym, że dostrzegamy tylko to, co jest interpretowane przez nasz umysł w tym konkretnym momencie. W ten sposób niektóre elementy danej sytuacji zostają pomijane.
Mechanizmy dotyczące interpretacji zachowań
- Postrzeganie selektywne – to interpretowanie pojedynczych wypowiedzi partnera
- Arbitralne wnioskowanie – to wyciągnie wniosków o zachowaniu partnera, nie mając prawie żadnych podstaw do tego. Przykładem może być wniosek, że skoro partner się do nas nie odzywa, to znaczy, że na pewno się obraził.
- Nadmierne uogólnienia – to stwierdzenia na temat powstałe na podstawie pojedynczych zdarzeń, przykładowo “On woli spędzać czas z kolegami, niż ze mną.”
- Myślenie spolaryzowane – to stosowanie kategorii “wszystko albo nic”, przykładowo “albo zacznie mnie słuchać, albo od niej odejdę”.
- Wyolbrzymianie – przejawia się w nadmiernym przypisywaniu partnerowi cech negatywnych. Może również dochodzić do zakładania najgorszych scenariuszy dotyczących partnera.
- Negatywne atrybucje – polega na przypisywaniu partnerowi niekorzystnych cech osobowości i motywów postępowania. To może prowadzić do przyklejenia negatywnej etykiety partnerowi.
- Czytanie w cudzych myślach – pojawia się, gdy wydaje nam się, że potrafimy odgadywać myśli partnera. Problemem jest brak bezpośredniego zapytania o myśli partnera.
- Rozumowanie emocjonalne – to przypisywanie odpowiedzialności za nasze uczucia partnerowi.
Cele terapii
Celem terapii jest przede wszystkim modyfikacja zachowań obojga partnerów. Polega na dostrzeżeniu błędów w myśleniu i zmianie przekonań. Zwykle zmierza do zwiększenia wzajemnych wzmocnień pozytywnych między partnerami. W trakcie terapii uczymy się porozumiewania, rozwiązywania problemów i zawierania umów o zmianie zachowań. Psychoterapeuta wskaże nam, w jaki sposób można konstruktywnie się komunikować. Terapia koncentruje się na treningu empatii, poszerzeniu umiejętności słuchania, mówieniu o uczuciach, konstruktywnym wyrażaniu gniewu oraz pozytywnej ekspresji. Małżonkowie mają szansę nauczyć się, jak precyzyjnie formułować problem i jak go rozwiązać. Celem terapii jest również praca nad błędnymi przekonaniami partnerów o sobie nawzajem oraz dostrzeganiem idealizacji i tworzenia sobie na jej podstawie oczekiwań względem partnera.
Jak działa terapia pozanwczo-behawioralna rodzin?
Terapia poznawczo-behawioralna rodzin rozpoczyna się od wstępnego wywiadu. Podczas wizyty terapeuta zmierza do wytworzenia pozytywnych oczekiwań wobec terapii. Stara się zwiększyć zaufanie między małżonkami. Terapeuta obserwuje zachowania pary i stara się zebrać pierwsze informacje. Na początku terapii określane są trudności występujące w związku. Małżonkowie omawiają w trakcie terapii pewne aspekty funkcjonowania. Mogą one dotyczyć wspólnie podejmowanych aktywności, satysfakcji z małżeństwa, konkretne umiejętności oraz obszary, które chcieliby zmienić. Diagnoza w psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest bardzo dokładna, ponieważ wymaga starannego doboru technik modyfikacji zachowań. Przykładem techniki może być technika “dzień miłości” dla partnera, stosowana często na początku terapii. Polega na tym, że w ciągu jednego dnia w tygodniu partner dostarcza drugiemu wzmocnienia pozytywne. Zachowania pozytywne skierowane są do partnera bez negocjacji, bez komentowania, ofiarowane niezależnie od postępowania partnera. Zachowania nie muszą być odwzajemnianie. W kolejnym tygodniu następuje zamiana.
Terapia powinna pomóc przede wszystkim w zwiększeniu pozytywnej wymiany w parze. Terapeuci stosują treningi komunikacji, rozwiązywania problemów i szukania rozwiązania akceptowalnego przez obie osoby. Spotkania służą przede wszystkim na nauce ofiarowania i otrzymywania pozytywnych wzmocnień między małżonkami.
