Słowem wstępu
Każdy z nas potrzebuje bliskości i wsparcia innych ludzi. Relacje z innymi są kluczowe dla naszego dobrego samopoczucia i rozwoju. Jednak dla osób z osobowością zależną, potrzeba ta może stać się niezdrowo silna, wpływając negatywnie na ich codzienne funkcjonowanie. W takich przypadkach, dążenie do wsparcia i aprobaty staje się priorytetem, często kosztem własnej autonomii i samodzielności. To zaburzenie, choć może wydawać się mało znane, jest realnym problemem, który może znacząco utrudniać życie.
Czym jest osobowość zależna?
Osobowość zależna to jedno z zaburzeń osobowości opisanych w klasyfikacji DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Jest to chroniczne zaburzenie charakteryzujące się przewlekłą potrzebą opieki i wsparcia ze strony innych ludzi. To prowadzi do uległości, podporządkowania i lęku przed odrzuceniem. Osoby z tym zaburzeniem mają głęboką, często irracjonalną potrzebę, aby inni podejmowali za nie decyzje, zarówno w codziennych sprawach, jak i w ważnych aspektach życia.
Osoby z osobowością zależną często czują się bezradne i niezdolne do samodzielnego podejmowania decyzji. Często obawiają się, że ich działania mogą spotkać się z dezaprobatą lub odrzuceniem przez innych. W konsekwencji starają się unikać sytuacji, w których muszą działać niezależnie, co prowadzi do podporządkowania się w relacjach z innymi. Lęk przed samotnością i opuszczeniem jest wszechobecny w ich życiu. To sprawia, że osoby te mogą trzymać się kurczowo związków, nawet jeśli są one niezdrowe lub destrukcyjne.
W dodatku, osoby z osobowością zależną często minimalizują swoje własne potrzeby i pragnienia na rzecz zadowolenia innych. Ich niska samoocena i brak pewności siebie sprawiają, że mogą mieć trudności w wyrażaniu własnych opinii czy sprzeciwianiu się innym. To podporządkowanie i uległość mogą prowadzić do frustracji i poczucia niezadowolenia. Zarówno u osoby z zaburzeniem, jak i u jej bliskich.
Objawy osobowości zależnej
Osoby z osobowością zależną mogą wykazywać szereg charakterystycznych objawów. Przede wszystkim mają trudności w podejmowaniu codziennych decyzji bez nadmiernego doradztwa i wsparcia ze strony innych. Mogą wielokrotnie pytać bliskich o zdanie w sprawach takich jak wybór ubrań, co zjeść na obiad, czy nawet który film obejrzeć. Nie potrafiąc podjąć tych decyzji samodzielnie. Pragną, aby inni przejęli odpowiedzialność za większość głównych dziedzin ich życia, co jest wynikiem ich głębokiej potrzeby wsparcia. Może to objawiać się np. w sytuacji, gdy dorosła osoba nadal polega na rodzicach w kwestii zarządzania finansami. W kwestii podejmowania decyzji zawodowych czy organizowania codziennych obowiązków domowych.
Często mają trudności w wyrażaniu niezgody z innymi, obawiając się utraty ich aprobaty lub wsparcia. Na przykład, mogą zgadzać się na plany, które im nie odpowiadają. Lub unikać wyrażania własnych opinii w rozmowach, aby nie narazić się na konflikt. Problemy z inicjatywą i samodzielnym działaniem wynikają z braku pewności siebie. Osoby te mogą unikać podejmowania nowych wyzwań, np. aplikowania na nowe stanowisko pracy lub rozpoczęcia kursu, ponieważ boją się, że nie poradzą sobie bez wsparcia innych.
Silna potrzeba wsparcia i opieki prowadzi ich do działań, które mają na celu zdobycie tego wsparcia. Nawet jeśli oznacza to rezygnację z własnej godności. Mogą na przykład przystawać na niekorzystne warunki w związku, aby tylko nie zostać opuszczonymi. Lęk przed samotnością i poczucie bezradności, gdy są sami, są stałymi towarzyszami ich życia. W konsekwencji, osoby te często natychmiast poszukują nowej relacji po zakończeniu poprzedniej, aby uniknąć poczucia samotności. To może prowadzić do wyboru partnerów, którzy niekoniecznie są dla nich odpowiedni. Na przykład, po zakończeniu związku, mogą szybko nawiązać nową relację bez względu na jej jakość, tylko po to, aby uniknąć bycia samemu.
Przyczyny osobowości zależnej
Badania sugerują, że skłonność do zależności może być dziedziczna. Genetyka może wpływać na temperamentalne cechy, takie jak skłonność do lęku czy niska samoocena, które mogą predysponować do rozwoju osobowości zależnej. Na przykład, osoby, których rodzice mieli tendencje do lękliwości i unikania konfrontacji, mogą odziedziczyć podobne cechy, co może sprzyjać rozwinięciu zależności od innych.
Wzorce wychowawcze, takie jak nadopiekuńczość lub surowa kontrola, mogą przyczyniać się do rozwoju cech zależnych. Dzieci, które są nadmiernie chronione przez rodziców, mogą nie nauczyć się samodzielności i niezależności. To prowadzi do poczucia bezradności w dorosłym życiu. Z kolei surowa kontrola i brak możliwości podejmowania własnych decyzji mogą prowadzić do braku pewności siebie i zależności od autorytetów w dorosłym życiu.
Traumatyczne wydarzenia, takie jak zaniedbanie emocjonalne lub nadużycia, mogą zwiększać ryzyko rozwoju zaburzenia osobowości zależnej. Dzieci, które doświadczyły zaniedbania emocjonalnego, mogą nie wykształcić zdrowego poczucia własnej wartości i bezpieczeństwa. To sprawia, że w dorosłym życiu szukają wsparcia i akceptacji na zewnątrz. Również doświadczenie nadużyć fizycznych, emocjonalnych czy seksualnych może prowadzić do poczucia bezradności i potrzeby opieki, które są charakterystyczne dla osobowości zależnej.
Poza tymi głównymi czynnikami inne elementy, takie jak kultura, w której osoba dorasta, mogą również odgrywać rolę. Na przykład, w kulturach, które promują silne więzi rodzinne i hierarchię, osoby mogą być bardziej narażone na rozwijanie zależnych cech osobowości. Wszystkie te czynniki działają w sposób złożony i wzajemnie się przenikają. To sprawia, że każda osoba z osobowością zależną może mieć unikalną kombinację przyczyn prowadzących do tego zaburzenia.
Jak sobie radzić?
Jeśli zauważasz u siebie lub bliskiej osoby objawy osobowości zależnej, warto rozważyć poniższe kroki:
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – jest to jedna z najskuteczniejszych metod leczenia osobowości zależnej. CBT pomaga pacjentom rozpoznawać i zmieniać negatywne schematy myślowe oraz wzmacniać umiejętności samodzielnego działania. Przykładowo terapeuta może pracować z pacjentem nad identyfikacją myśli. Myśli, które prowadzą do poczucia bezradności i zależności, a następnie pomagać w opracowaniu strategii radzenia sobie i podejmowania niezależnych decyzji. CBT może również obejmować ćwiczenia behawioralne, które zwiększają pewność siebie pacjenta w podejmowaniu samodzielnych działań.
Psychoterapia psychodynamiczna – ta forma terapii koncentruje się na zrozumieniu, jak przeszłe doświadczenia wpływają na obecne zachowania i relacje. Terapeuta pomaga pacjentowi odkryć ukryte konflikty i traumy z dzieciństwa, które mogą przyczyniać się do zależnych zachowań. Na przykład, pacjent może uświadomić sobie, że jego nadmierna potrzeba wsparcia wynika z braku poczucia bezpieczeństwa w dzieciństwie. Pracując nad tymi wspomnieniami i uczuciami, pacjent może zacząć rozwijać zdrowsze wzorce relacji i większą niezależność.
Co jeszcze może pomóc?
Wsparcie społeczne – ważne jest, aby osoby z osobowością zależną miały wsparcie bliskich, ale też uczone były samodzielności. Rodzina i przyjaciele mogą odgrywać kluczową rolę w procesie leczenia, oferując emocjonalne wsparcie i jednocześnie zachęcając do podejmowania własnych decyzji. Bliscy mogą pomóc osobie z osobowością zależną w rozwijaniu umiejętności radzenia sobie w codziennych sytuacjach, zamiast podejmować decyzje za nią.
Trening umiejętności społecznych – pomaga w rozwijaniu pewności siebie i umiejętności komunikacyjnych. Osoby z osobowością zależną często mają trudności w asertywnej komunikacji i wyrażaniu swoich potrzeb. Trening umiejętności społecznych może obejmować naukę technik asertywności, rozwijanie umiejętności negocjacyjnych i ćwiczenia w bezpiecznym środowisku terapeutycznym. Dzięki temu pacjent może zyskać większą pewność siebie w interakcjach z innymi. Nauczyć się lepiej radzić sobie w sytuacjach społecznych.
Leki – w niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy współwystępują inne zaburzenia, takie jak depresja lub lęk, lekarze mogą przepisać leki. Leki przeciwdepresyjne lub przeciwlękowe mogą pomóc w łagodzeniu objawów i poprawie ogólnego samopoczucia pacjenta, co z kolei może ułatwić pracę terapeutyczną. Ważne jest jednak, aby leczenie farmakologiczne było zawsze prowadzone pod nadzorem specjalisty i w połączeniu z psychoterapią.
Każda z tych metod może być skuteczna sama w sobie, ale często najlepsze rezultaty przynosi ich połączenie. Kluczowe jest indywidualne podejście do pacjenta i dostosowanie terapii do jego specyficznych potrzeb i okoliczności. Dzięki odpowiedniej terapii i wsparciu osoby z osobowością zależną mogą nauczyć się żyć bardziej niezależnie i czerpać większą satysfakcję z życia.
Podsumowanie
Osobowość zależna to złożone i często trudne do zdiagnozowania zaburzenie, które może znacząco wpływać na życie. Rozpoznanie objawów i zrozumienie przyczyn jest kluczem do skutecznego leczenia i poprawy jakości życia. Dzięki odpowiedniej terapii i wsparciu możliwe jest osiągnięcie większej niezależności i pewności siebie, co prowadzi do bardziej satysfakcjonujących relacji i życia na własnych warunkach.
