Czym są zaburzenia nastroju?
Zaburzenia nastroju inaczej określane są zaburzeniami afektywnymi. Charakteryzują się uporczywymi zmianami nastroju, gwałtownymi zmianami emocji oraz zmianie sposobu odczuwania świata. Każdy z nas doświadcza zmian nastroju. Nawet w ciągu jednego dnia, zależnie od sytuacji, jesteśmy w stanie odczuwać różne, zmienne emocje. Jednakże, jeśli zmiany nastroju są uporczywe, bardzo gwałtowne, niezrozumiałe dla nas, nieadekwatne do sytuacji, utrudniają nam życie codzienne, warto przyjrzeć się temu bliżej. W przypadku zaburzeń nastroju, każdy dzień może być dosłownie huśtawką emocjonalną. Zmienne nastroje zakłócają przebieg naszego dnia. Mają znaczący wpływ na jakość życia i mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Wczesne rozpoznanie i skuteczne leczenie są kluczowe dla złagodzenia objawów i poprawy funkcjonowania osób dotkniętych tymi zaburzeniami.
Rodzaje zaburzeń nastroju
Zaburzenia nastroju stanowią szeroką kategorię problemów psychologicznych, które mogą przejawiać się różnymi objawami i nasileniem. Najczęściej wyróżnia się trzy typy zaburzeń: depresyjne, maniakalne i dwubiegunowe. Zaburzenia nastroju depresyjne charakteryzują się silnym odczuwaniem smutku i przygnębienia. Zaburzenia maniakalne objawiają się natomiast podniesionym poziomem nastroju. Natomiast gwałtowne zmiany między podniesionym nastrojem a obniżonym mogą wskazywać na rys dwubiegunowy. Każdy z tych typów może występować w różnym nasileniu.
Obniżony nastrój
- Depresja – jest jednym z najpowszechniejszych zaburzeń nastroju. Wyróżnia się wiele typów depresji. Najogólniej charakteryzuje się długotrwałym uczuciem głębokiego smutku, utratą zainteresowania życiem, brakiem energii, bezsennością lub nadmiernym snem, spadkiem koncentracji, a nawet myślami samobójczymi. Epizody depresyjne mogą występować pojedynczo lub nawracać przez długi okres.
- Depresja poporodowa – to zaburzenie, które występuje u niektórych kobiet po porodzie. Objawy mogą obejmować silne uczucie przygnębienia, drażliwość, zmiany apetytu, problemy ze snem i trudności w tworzeniu więzi z dzieckiem.
- Dystymia – to przewlekłe zaburzenie nastroju, które charakteryzuje się długotrwałym, ale łagodnym uczuciem przygnębienia. Osoby z dystymią mogą doświadczać utraty energii, zaburzeń apetytu, trudności w koncentracji, niskiej samooceny oraz poczucia braku sensu. Objawy dystymii utrzymują się przez długi czas, zwykle co najmniej dwa lata.
- Zaburzenie afektywne sezonowe – są określonym podtypem depresji, który ma związek z określonymi porami roku. Najczęściej występuje jesienią i zimą, gdy dni są krótsze, a nasłonecznienie jest ograniczone. Osoby dotknięte tym zaburzeniem mogą doświadczać objawów depresyjnych, takich jak smutek, utrata energii, wzrost apetytu, senność i trudności w koncentracji.
Zaburzenia maniakalne
- Mania – osoby doświadczające epizodu manii mają wyjątkowo wyższy nastrój niż zwykle. Mogą odczuwać euforię, niekontrolowany entuzjazm lub nadmierną irytację. Często wydają się niezwykle szczęśliwe i pełne energii. W epizodzie manii osoba może doświadczać wyolbrzymionego poczucia własnej wartości i znaczenia. Może wykazywać przekonanie o swojej wyjątkowości, geniuszu lub zdolnościach ponadprzeciętnych. W czasie epizodu manii osoba może podejmować ryzykowne i impulsywne decyzje bez należytej oceny konsekwencji. Mogą to być zachowania seksualne o dużym ryzyku, niekontrolowane wydawanie pieniędzy, nieodpowiedzialne prowadzenie samochodu lub używanie substancji odurzających.
- Hipomania – jest stanem podobnym do epizodu manii, ale łagodniejszym i trwającym krócej. Podobnie jak w przypadku manii, hipomania wiąże się z podwyższonym nastrojem. Osoba może odczuwać wyjątkową euforię, wzrost energii i entuzjazm. Hipomania objawia się wzrostem energii i aktywności, podobnie jak w manii. Jednak osoba zachowuje kontrolę nad swoimi działaniami. Może odczuwać zmniejszoną potrzebę snu, ale nie tak wyraźnie, jak w przypadku manii. Może czuć się bardziej pobudzona, ale jednocześnie nadal może zachować zdolność do normalnego funkcjonowania.
Zaburzenia dwubiegunowe
- Zaburzenie afektywne dwubiegunowe – zwane także chorobą afektywną dwubiegunową lub maniakalno-depresyjną, charakteryzuje się naprzemiennymi epizodami manii i depresji. Epizod maniakalny przejawia się wyjątkowo podwyższonym nastrojem, nadmiernym poczuciem własnej wartości, zwiększoną aktywnością fizyczną, impulsywnym zachowaniem oraz zmniejszoną potrzebą snu. Natomiast epizod depresyjny przypomina objawy klinicznej depresji.
- Cyklotymia – to łagodny, ale chroniczny wzorzec wahania nastroju. Osoby cierpiące na cyklotymię doświadczają okresów względnie niskiego nastroju, które mogą przeplatać się z okresami względnie wyższego nastroju. Wahania nastroju w cyklotymii są jednak mniej nasilone niż w przypadku zaburzeń afektywnych dwubiegunowych.
Przyczyny
Przyczyny zaburzeń nastroju są złożone i wynikają z kombinacji czynników genetycznych, biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Warto zauważyć, że każde zaburzenie nastroju może mieć indywidualne przyczyny i czynniki ryzyka. Oto kilka głównych czynników, które mogą przyczyniać się do powstawania zaburzeń nastroju:
- Czynniki genetyczne – badania wskazują na istnienie pewnego stopnia dziedziczności w przypadku zaburzeń nastroju. Osoby mające członków rodziny z historią depresji lub zaburzeń afektywnych dwubiegunowych mogą być bardziej podatne na rozwinięcie tych zaburzeń. Istnieje wiele genów, które mogą mieć wpływ na podatność na zaburzenia nastroju, jednak pełny obraz roli genetyki w tych zaburzeniach nadal jest badany.
- Zaburzenia neurochemiczne – wiążą się z nieprawidłowościami w układzie nerwowym i nieprawidłowym funkcjonowaniem neuroprzekaźników, takich jak serotonina, noradrenalina i dopamina. Niedobory lub nadmiary tych substancji chemicznych mogą wpływać na regulację nastroju i emocji.
- Czynniki psychologiczne – osoby z pewnymi cechami osobowości, takimi jak niskie poczucie własnej wartości, negatywne myślenie, perfekcjonizm czy skłonność do nadmiernej analizy mogą być bardziej narażone na rozwinięcie zaburzeń nastroju. Traumatyczne doświadczenia z przeszłości, takie jak przemoc, utrata bliskiej osoby czy nadużycia, mogą również przyczyniać się do powstawania tych zaburzeń.
- Czynniki środowiskowe – stres, trudności w relacjach interpersonalnych, problemy w pracy, izolacja społeczna, trudności finansowe czy traumy związane z sytuacjami życiowymi mogą mieć wpływ na rozwój zaburzeń nastroju. Czynniki środowiskowe mogą prowadzić do przeciążenia emocjonalnego i osłabienia zdolności radzenia sobie, co z kolei może prowadzić do powstawania objawów depresji lub innych zaburzeń nastroju.
Każda osoba jest unikalna, a przyczyny zaburzeń nastroju mogą różnić się między osobami. Często przyczyną jest kombinacja wielu czynników, które wzajemnie oddziałują na siebie. Ważne jest zrozumienie, że zaburzenia nastroju nie są wynikiem słabości osobistej, ale wynikają z różnych czynników, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych.
Leczenie zaburzeń nastroju
Leczenie obejmuje różne podejścia terapeutyczne, zależnie od indywidualnych potrzeb osoby i charakterystyki zaburzenia. Wiele osób korzysta z kombinacji różnych metod, aby osiągnąć najlepsze efekty. Oto kilka najczęściej stosowanych metod leczenia zaburzeń nastroju:
- Psychoterapia – jest ważnym elementem leczenia zaburzeń nastroju. Terapeuta może pracować z pacjentem w celu identyfikacji i zmiany myśli i zachowań negatywnych, które przyczyniają się do objawów depresji lub innych zaburzeń nastroju. Popularnymi formami psychoterapii stosowanymi w leczeniu zaburzeń nastroju są terapia poznawczo-behawioralna, terapia interpersonalna i terapia poznawcza.
- Farmakoterapia – w niektórych przypadkach, zwłaszcza przy umiarkowanych lub ciężkich objawach, lekarz może zalecić farmakoterapię. Leki przeciwdepresyjne, takie jak selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) lub inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (SNRI), mogą pomóc w regulacji nastroju. W przypadku zaburzeń afektywnych dwubiegunowych stosuje się leki stabilizujące nastroje, takie jak lit lub leki przeciwpadaczkowe.
- Terapia elektrowstrząsowa (ECT) – stosowana jest głównie w przypadkach ciężkiej depresji, gdy inne metody leczenia nie przynoszą skutecznych rezultatów. Polega na kontrolowanym wywołaniu małego przepływu prądu przez mózg, co prowadzi do krótkotrwałego zepchnięcia pacjenta w stan padaczkowy. Procedura jest przeprowadzana pod narkozą i jest monitorowana przez wykwalifikowany personel medyczny.
- Terapia światłem – znana również jako fototerapia, jest stosowana w leczeniu zaburzeń afektywnych sezonowych. Polega na ekspozycji pacjenta na intensywne światło o określonym widmie, które imituje naturalne światło słoneczne. Terapia światłem ma na celu regulację rytmu dobowego i poprawę samopoczucia w okresach zmniejszonej ekspozycji na światło słoneczne.
- Wsparcie społeczne – istotnym elementem leczenia zaburzeń nastroju jest wsparcie społeczne. Kontaktowanie się z innymi osobami, udział w grupach wsparcia, rozmowy z bliskimi osobami oraz budowanie zdrowych relacji mogą pomóc w radzeniu sobie z objawami zaburzeń nastroju. Wsparcie emocjonalne i zrozumienie otoczenia mogą odgrywać istotną rolę w procesie zdrowienia.
Ważne jest również, aby prowadzić zdrowy styl życia, który obejmuje regularną aktywność fizyczną, odpowiednią dietę, dobrą higienę snu i unikanie substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol i narkotyki. Leczenie zaburzeń nastroju jest indywidualne i może wymagać czasu, cierpliwości oraz współpracy między pacjentem, lekarzem psychiatrą i terapeutą. Ważne jest, aby regularnie monitorować swoje postępy i dostosować planu leczenia, tak aby był dla nas najlepszy i najbardziej skuteczny.
