Problem współuzależnienia

Co to jest współuzależnienie?

Uzależnienie niesie ze sobą szkodliwe skutki nie tylko dla osoby uzależnionej, ale dla całego jej otoczenia, a przede wszystkim rodziny. Dowodem na to jest zjawisko współuzależnienia, nazywanego także kouzależnieniem. Polega ono na ciągłym pozostawaniu w długiej i niszczącej relacji z osobą uzależnioną, wykazującą patologiczne zachowania. Ma to swoje emocjonalne, behawioralne, poznawcze i relacyjne konsekwencje, takie jak ograniczenia w swobodzie postępowania, zaniedbywanie swoich potrzeb, cierpienie i niemożność wprowadzenia zmian we własnym położeniu.

Chociaż o zjawisku współuzależnienia zaczęło się mówić dopiero w II połowie XX wieku, to występowało ono już od dawna, podobnie jak samo uzależnienie. Na początku termin ten odnosił się do kobiet mających mężów chorych na chorobę alkoholową. Mężczyźni częściej zmagają się z uzależnieniem od alkoholu, a więc analogicznie kobiet współuzależnionych obserwuje się więcej. Jednak zjawisko współuzależnienia może z takim samym prawdopodobieństwem występować u mężczyzn. Trzeba też zwrócić uwagę, że można się uzależnić od różnych substancji (alkohol, narkotyki), a także od wykonywania różnych czynności (np. zakupoholizm). Tak samo współuzależnienie nie ogranicza się tylko do choroby alkoholowej, ale może dotyczyć różnych uzależnień. Zatem nie ma znaczenia, od jakiej substancji bądź czynności jest uzależniony partner danej osoby. Jeśli wykazuje ona konkretne zachowania i schematy myślenia, najpewniej zmaga się właśnie ze współuzależnieniem.

Pojęcie współuzależnienia dotyczy głównie dorosłych partnerów osób uzależnionych, które mimo doświadczanych trudności, zawodów i bólu, nie mogą się z nim rozstać. W przypadku dzieci wychowujących się w rodzinach z problemem alkoholowym częściej mówi się o syndromie DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików). Można stosować także pojęcie DDD (Dorosłe Dzieci z rodzin Dysfunkcyjnych) przypadku innych uzależnień lub dysfunkcji. Dzieci, których co najmniej jeden z rodziców jest uzależniony, mają większe predyspozycje do uzależnienia i współuzależnienia się w przyszłości. Należy jednak zauważyć, że pojawienie się u nich uzależnienia jest zależne od wielu czynników. Jednym z nich jest środowisko, które wywiera wpływ na ujawnianie się cech temperamentalnych, mogących wpłynąć lub nie na pojawienie się potrzeby sięgnięcia po wysokoprocentowe napoje.

Przejmowanie schematu zaprzeczania osoby uzależnionej

Trwanie z osobą, której uzależnienie zaburza codzienne funkcjonowanie, jest niezwykle trudne. Dlatego nierzadko bliska osoba adaptuje system zaprzeczeń i iluzji osoby uzależnionej. Wykształca określone mechanizmy obronne i schematy myślenia, które pozwalają jej ochronić siebie wobec bycia krzywdzoną i wykorzystywaną przez osobę uzależnioną. Tak więc działania kogoś współuzależnionego skupiają się na negowaniu obecności problemu i neutralizowaniu trudności z nim związanych.

Izolowanie się od otoczenia

Nasilanie się uzależnienia coraz bardziej uniemożliwia ukrywanie go przed otoczeniem, które zwykle bardzo szybko zauważa problem. Kolejne epizody ciągu alkoholowego czy narkotykowego utrudniają utrzymanie fasady bezproblemowej rodziny, co wymusza zerwanie dotychczasowych kontaktów towarzyskich i izolację społeczną. W ten sposób osoba współuzależniona staje się coraz bardziej samotna.

Koncentracja na uzależnieniu bliskiej osoby

Współuzależnienie charakteryzuje się także obsesyjną wręcz koncentracją na uzależnieniu partnera. Myśli osoby współuzależnionej obracają się wokół nałogu, przez co zaniedbuje ona siebie i swoje potrzeby. Coraz trudniej jej realizować własne zainteresowania, cele, marzenia, aż w końcu zupełnie z nich rezygnuje. Można odnieść wrażenie, że jej rola życiowa kończy się na towarzyszeniu osobie uzależnionej. Współuzależnieni są też przeświadczeni o mocy oddziaływania na zachowanie uzależnionych partnerów, pomimo ciągłych zawodów i porażek w skończeniu z nałogiem. Tak więc życie osób współuzależnionych obraca się wokół uzależnienia.

Po czym poznać, że jest się współuzależnionym?

Podsumowując, współuzależnienie można poznać po charakterystycznych sposobach myślenia i zachowania wobec uzależnienia bliskiej osoby. Są nimi:

• Zaprzeczanie problemowi uzależnienia lub bagatelizowanie go
• Pilnowanie, aby uzależnienie bliskiej osoby nie wyszło na jaw przed dalszą rodziną, przyjaciółmi, czy otoczeniem
• Wierzenie, że wszystko się „jakoś” ułoży, że on lub ona się zmieni, kiedyś wyjdzie z nałogu
• Przekonanie, że nie można zostawić osoby uzależnionej, bo jest się dla niej najbliższą osobą („Beze mnie sobie nie poradzi”)
• Nieudane próby walki z uzależnieniem partnera
• Liczne niedotrzymywanie obietnic zmiany zachowania przez partnera
• Coraz rzadsze wychodzenie z domu na różne spotkania i wydarzenia
• Niejednokrotne kłótnie z partnerem na temat jego nałogu

Cechy predysponujące do bycia współuzależnionym

Istnieją określone cechy, które predysponują do wchodzenia w relację z osobą uzależnioną. Jak zostało wspomniane na początku dorośli, którzy wychowali się w domu z problemem uzależnienia, są bardziej narażeni na współuzależnienie. Inne cechy to także niska świadomość swoich potrzeb, tendencja do poświęcania i ciągłego dostosowywania się do innych, nieumiejętność stawiania granic, niska samoocena, skłonność do tłumienia trudnych emocji, odczuwanie lęku przed byciem samotnym, a także wątpliwości wobec samodzielności bliskich.

Poza tym należy wyraźnie zaznaczyć, że współuzależnienie nie pojawia się nieoczekiwanie z dnia na dzień. Tak więc osobą współuzależnioną może zostać każdy. Wiele osób może sobie pomyśleć „Ja bym sobie na coś takiego nie pozwolił/a”. Jednak rzadko zdarza się, aby ludzie wchodzili w związki z osobami głęboko uzależnionymi. Wygląda to raczej w ten sposób, że współuzależnienie buduje się wraz z pojawieniem się i rozwijaniem uzależnienia u bliskiej osoby. Innymi słowy, mimo występowania różnych predyspozycji do kouzależnienia, to stawanie się współuzależnionym jest przede wszystkim procesem.

Konsekwencje współuzależnienia

Relacja z uzależnionym partnerem jest niszcząca. Powoduje przeciążenie emocjonalne i chroniczne odczuwanie stresu i napięć związanych z uzależnieniem drugiej osoby. Osoba współuzależniona czuje ciągły strach i niepokój – „Czy dzisiaj też wróci pijany?”, „Znowu wyda wszystkie pieniądze w kasynie?”. Kolejne złamane obietnice zerwania z nałogiem dają coraz większe poczucie bezradności. Osobie współuzależnionej zdarzają się wybuchy długo tłumionego gniewu. Wstyd dotyczący uzależnienia partnera powoduje wycofywanie się z kontaktów towarzyskich i samotność. Pojawiają się bóle głowy, brzucha, problemy ze snem oraz ogólne poczucie zmęczenia i niechęci. Współuzależnienie wiąże się także z większym ryzykiem depresji, zaburzeń lękowych, psychosomatycznych oraz zespołu stresu pourazowego.

Jak sobie radzić ze współuzależnieniem

Należy zwrócić uwagę, że współuzależnienie ułatwia drugiej osobie trwanie w nałogu. Zerwanie relacji z osobą uzależnioną, która w wielu wypadkach bez wsparcia i opieki, jeszcze bardziej pogrąża się w nałogu i osiąga swoje indywidualne dno, nierzadko wymusza na niej ostateczną decyzję o podjęciu terapii. Jednak bliscy nie chcą tego robić. Nie tylko miłość i troska odgrywa tu znaczenie, ale także strach przed oceną innych i ostracyzmem społecznym.

Jednak terapia współuzależnienia nie polega na odczarowaniu partnera z klątwy nałogu i sprawieniu, że wyjdzie z niego. Osoba współuzależniona niemal bezustannie o tym marzy i nawet w tych marzeniach jest współuzależniona, ponieważ skupia właśnie na uzależnieniu partnera.

Odpowiednia psychoterapia pomaga jej zadbać o siebie samą, swoją tożsamość, osobiste cele, plany i zamierzenia. Praca z psychologiem uczy wyłapywać myśli wspierające współuzależnienie i spostrzegać swoją sytuację w bardziej adekwatny sposób. Również ważna jest praca nad poczuciem własnej wartości oraz budowanie umiejętności stawiania granic i asertywności. Warto skorzystać też z grup samopomocowych dla osób współuzależnionych, które funkcjonują podobnie do grup AA (Anonimowi Alkoholicy) lub AN (Anonimowi Narkomani).

Terapia współuzależnienia nie musi być równoznaczna z zakończeniem relacji z osobą uzależnioną. Jednak pozostawanie przy osobie uzależnionej i tym samym dawanie jej niemej zgody na zachowania problemowe, może utrudniać terapię.