Postrzeganie schizofrenii
Można spotkać się z powszechnym przekonaniem, że schizofrenia wydaje się najgorszym zaburzeniem psychicznym. Wiele osób postrzega chorych na schizofrenię jako dziwnych, niebezpiecznych, niemających kontaktu z rzeczywistością. Boją się tego zaburzenia, które wydaje się straszne, a nawet przerażające. I chociaż schizofrenia faktycznie jest trudnym i złożonym zaburzeniem psychicznym, nie znaczy to jednak, że schizofrenicy nie mają już szans na normalne życie.
Rys historyczny
Od dawien dawna traktowano zaburzenia psychotyczne ze spectrum schizofrenii jako dowód opętania. Wreszcie w XIXw. po raz pierwszy zaczęto patrzeć na ten zespół objawów od strony naukowej. Pojęcie schizofrenii wprowadził psychiatra Eugen Bleuler na początku XXw. Obecnie znamy leki, które skutecznie pomagają osobom z taką diagnozą.
Zapadalność na schizofrenię
Zachorowanie na schizofrenie dotyczy ok. 1% ludzi z populacji ogólnej. To zaburzenie rozpoczyna się standardowo pod koniec okresu adolescencji i we wczesnej dorosłości. Co ciekawe przebieg schizofrenii wygląda inaczej u kobiet i mężczyzn. Niestety zwykle u panów jest on cięższy. Mężczyźni również z reguły zapadają na to zaburzenie wcześniej tj. w okolicach 20-25 lat. U kobiet pierwsze zachorowania pojawiają się po 26 roku życia.
Początek zaburzenia
Schizofrenia może rozpoczynać się stopniowo. Częściej jednak zaczyna się ostro, w postaci niespodziewanie pojawiających się objawów psychotycznych. Zażywanie narkotyków lub innych substancji psychoaktywnych może stanowić bezpośrednią przyczynę wyzwalającą psychozę.
Cechy charakterystyczne
W charakterystycznych objawach schizofrenii można wyróżnić te pozytywne i negatywne. Objawy pozytywne wiążą się ściśle z objawami psychotycznymi i są nimi urojenia oraz omamy. Objawy negatywne polegają na brakach, deficytach w uczuciowości czy relacjach z innymi, a tym samym w funkcjonowaniu społecznym. Można wyróżniać również tzw. objawy zdezorganizowane, które dotyczą mówienia i zachowywania się.
Urojenia
Urojenia można rozumieć, jako fałszywe przekonania, które nie ulegają modyfikacji, mimo czasem naocznych dowodów im przeczących. Chociaż nie każda osoba z urojeniami będzie chorować na schizofrenię, to jednak jest to typowy objaw dla tego zaburzenia. Najczęściej urojenia w schizofrenii dotyczą kontrolowania myśli. Chory ma poczucie, że ktoś lub coś nasyła mu myśli, lub je zabiera. Ma też wrażenie, że inni słyszą jego myśli.
Często osoby ze schizofrenią mają urojenia ksobne. Pacjent z takimi urojeniami jest przekonany, że np. speaker telewizyjny mówi specjalnie dla niego zakodowaną wiadomość, a ludzie dookoła mówią o nim i go obgadują. Może mieć wrażenie, że plakaty na murach mają znaki, które są adresowane do niego, a on sam jest obiektem szczególnego zainteresowania.
Charakterystyczne dla schizofrenii są też urojenia dziwaczne. Polegają one na tym, że są naprawdę dziwaczne i w związku z tym jest mało prawdopodobne, albo wręcz niemożliwe, aby mogły mieć miejsce. Przykładem może tu być twierdzenie, że się ma kontakty z obcymi istotami.
Omamy
Najczęstszymi omamami (inaczej halucynacjami) dla tego zaburzenia są omamy słuchowe, polegające na tym, że chory słyszy głosy. Na drugim miejscu lokują się omamy wzrokowe, a dalej węchowe, dotykowe i smakowe. Omamy mogą mieć przeróżny charakter. Jako że halucynacje słuchowe są najczęstsze, warto zatrzymać się nad nimi dłużej. W ich przypadku głosy zwykle mają charakter oceniający krytycznie pacjenta i jego zachowanie. Mogą być wulgarne albo przeciwnie ciepłe i wspierające. Chorzy mogą słyszeć wydawane im polecenia, a czasem jakby rozmowę dwóch osób. Czasem głosy zdają się pochodzić od diabła, od Boga lub od znanej osoby, a czasem trudno je zidentyfikować. Omamami słuchowymi mogą być też szmery, trzaski, odgłosy kroków, szczekanie psa, głos speakera radiowego itp.
Zdezorganizowanie mówienia i zachowania
Należy zauważyć, że mowa osób cierpiących na schizofrenię ma charakter nieskładny. Często brakuje związku między wypowiadanym przez nich jednym zdaniem a kolejnymi słowami. Chory używa wielu neologizmów niezrozumiałych dla innych, robi przerwy i wydaje się rozkojarzony. Mówi się także o zdezorganizowaniu albo upośledzeniu zachowania, które dotyka obszarów takich jak kontakty z innymi i praca. Pacjenci mogą zarzucić dbanie o higienę, co zniechęca do nich współpracowników i znajomych. Zdarza się im również zachowywać dziwacznie, np. chodzić pod parasolem w słoneczny dzień. Skrajnym przypadkiem schizofrenii jest katatonia. Zostanie ona wyjaśniona w dalszej części artykułu.
Objawy negatywne
W objawach negatywnych chodzi o deficyty osób ze schizofrenią, które odróżniają je od innych ludzi i utrudniają satysfakcjonujące życie w społeczeństwie. Jeśli chodzi o uczuciowość, schizofrenicy okazują i odczuwają emocje dużo słabiej lub wcale. Dotyka ich anhedonia i nic nie wydaje się ich obchodzić. Mówią mniej, są apatyczni, trudno jest im utrzymać relację, przez co izolują się społecznie. Osoby cierpiące na to zaburzenie, poprzez odcięcie się od świata i zamknięcie w swoim własnym, wydają się podobnie do ludzi ze spektrum autyzmu. Ten rodzaj objawów ma szczególny wpływ na wycofanie społeczne osób ze schizofrenią i ich stygmatyzację.
Typy schizofrenii
Chociaż w klasyfikacji DSM-5 i ICD-11 zrezygnowano z podkategorii schizofrenii, to ujęty w DSM-IV i ICD-10 podział na typy schizofrenii pozwala wyjaśnić, jak niejednoznaczne jest to zaburzenie.
- Schizofrenia paranoidalna – w tym przypadku na pierwszy plan wychodzą nierealne urojenia (np. o pełnieniu ważnej misji lub innej formie ciała, niż w rzeczywistości) i omamy, które razem tworzą rozbudowaną i złożoną całość.
- Schizofrenia hebefreniczna (zdezorganizowana) – w tym typie najbardziej zauważalne są objawy dezorganizacji. Mimika pacjentów jest niedostosowana do sytuacji. W zasadzie trudno mówić o ekspresji emocjonalnej. Chorzy są zapuszczeni, brudni, wydają się upośledzeni umysłowo, rozkojarzeni.
- Schizofrenia katatoniczna – szczególny podtyp schizofrenii, w przypadku którego mówi się o katatonii. Polega ona na tym, że pacjent niemal zupełnie przestaje się ruszać, mówić (mutyzm), kontaktować z rzeczywistością, nawet przestaje jeść i pić. Może też odwrotnie, być maksymalnie pobudzony, w niekontrolowanym szale. Katatonia dzieje się jednak niezwykle rzadko, a współcześnie niemal w ogóle.
- Depresja poschizofreniczna – Przejawia się ona dominującymi symptomami depresji, które pojawiają się po pierwszym okresie choroby. Zakłada się, że jest reakcją na leczenie przeciwpsychotyczne. Wiąże się z wysokim ryzykiem samobójstwa.
- Schizofrenia rezydualna – w tej podkategorii zwraca się szczególną uwagę na trudności funkcjonowania w społeczeństwie. Taki pacjent jest bierny, trudno mu zaangażować się w role społeczne, jest mało zainteresowany biegiem swojego życia. Ma też trudności w relacjach z powodów lakonicznych wypowiedzi i nikłej komunikacji niewerbalnej.
- Schizofrenia prosta – ta postać schizofrenii charakteryzuje się brakiem objawów psychotycznych
- Schizofrenia niezróżnicowana – w tym rodzaju spełnione są ogólne założenia zaburzenia, lecz trudno jest uporządkować je do konkretnego typu.
Geneza
Schizofrenia jest w dużym stopniu uwarunkowana genetycznie. Oznacza to, że jeśli mamy członka rodziny, który zmaga lub zmagał się z tym zaburzeniem, to jest większe prawdopodobieństwo osobistego zachorowania. Jednak aspekt środowiska nie jest bez znaczenia. Dzieci genetycznie podatne na schizofrenię i wychowujące się w rodzinach dysfunkcyjnych są w dużo większym stopniu narażone na rozwój choroby. Takim osobom dużo trudniej też sobie radzić ze stresem. Jednak zakłada się, że w powstaniu tego zaburzenia dominują czynniki biologiczne. Kwestie psychologiczne natomiast, związane z otoczeniem, stanowią raczej drugorzędną rolę i mogą mieć charakter wyzwalający chorobę.
Leczenie
Należy zaznaczyć, że leczenie schizofrenii polega głównie na farmakoterapii. Stosuje się leki przeciwpsychotyczne. Mają one za zadanie redukować objawy psychozy, które raczej szybko przemijają dzięki odpowiedniej farmakoterapii. Czasami używa się też leków stabilizujących nastrój pacjenta i leków działających przeciwdepresyjnie (zwłaszcza w przypadku depresji poschizofrenicznej). Niestety leki mają też swoje skutki uboczne, przez co nierzadko zdarza się, że pacjenci na własną rękę przerywają leczenie. Jednak dopiero kiedy chory przyjmuje leki regularnie, inne oddziaływania mają sens. Wtedy warto zastanowić się nad psychoterapią indywidualną lub grupową. Należy edukować pacjenta i jemu najbliższych o charakterze zaburzenia, z jakim mają oni do czynienia. Nierzadko jest potrzeba rehabilitacji pacjentów w zakresie społecznym i zawodowym, szczególnie po długiej hospitalizacji. Chorzy często mają problem ze znalezieniem nowej pracy, a nawet zwykłymi, codziennymi obowiązkami. Dlatego dąży się do ograniczenia pobytu w szpitalu i zapewnienia opieki psychiatrycznej możliwie najbliżej miejsca zamieszkania danej osoby.
