W literaturze amerykańskiej terminy „psychopata” i „socjopata” są używane jako synonimy i są wykorzystywane naprzemienne. Do polskiej literatury w latach czterdziestych XX w. dzięki nowoczesnym, jak na tamte czasy, badaniom mózgu zostało wprowadzone kolejne pojęcie, tzw. charakteropatia. Oznacza on zespół organicznych (powstałych wskutek choroby, używek, urazów) zaburzeń osobowości. Stan ten jest złudnie podobny do psychopatii. Jest on bowiem wynikiem organicznego uszkodzenia mózgu. Ważne jest, aby rozróżnić więc zmiany powstałe w wyniku uszkodzeń mózgu (charakteropatii), od psychopatii, która oznacza wrodzoną dysfunkcję.
Krzysztof Klimasiński twierdzi, że socjopata charakteryzuje się wieloma cechami, z których najważniejsze wydają się: zachowania wrogie wobec otaczających osób bez wystarczających powodów, ubóstwo emocjonalne oraz brak odpowiedzialności w kontaktach z innymi ludźmi, czyli brak sumienia.
Osobowosć dyssocjalna – podstawa socjopatii i psychopatii
Przed wejściem w szczegóły na temat socjopatii i psychopatii, ważne jest, aby dowiedzieć się nieco więcej o osobowości dyssocjalnej. W tym sensie psychopatia i socjopatia to nazwy nadane serii zachowań, które występują razem. Działania te są oznakami zaburzenia zawartego w klasyfikacji DSM-V, zwanego antyspołecznym zaburzeniem osobowości (osobowość dyssocjalna). Diagnozę stawią się, gdy osoba:
- lekceważy zdania innych;
- nie przestrzega prawa;
- nęka innych ludzi;
- oszukuje, wykorzystuje i manipuluje ludźmi.
- jest impulsywna;
- nie planuje z wyprzedzeniem;
- nie bierze pod uwagę konsekwencji dla bezpieczeństwa siebie lub innych;
- jest lekkomyślna w zachowaniu;
- podejmuje ryzykowane działania;
- ma skłonności do nadużywania alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych;
- często zmienia pracę, miejsce zamieszkania;
- posiada niestabilne relacje społeczne i nietrwałe związki;
- jest nieodpowiedzialna społeczne i finansowo;
- jest agresywna;
- jest wulgarna;
- wykorzystuje swojego partnera w sferze seksualnej;
- nie żałuje swoich czynów;
- nie jest empatyczna;
- jest pogardliwa lub obojętna na uczucia, prawa i cierpienia innych;
- tłumaczy swoje zachowania poprzez obwinianie swojej ofiary.
Kim jest socjopata?
Socjopata to człowiek, który charakteryzuje się pogardą lub brakiem szacunku dla ludzi i norm społecznych. Osoby te zaczynają wykazywać oznaki socjopatii we wczesnym okresie nastoletnim lub wczesnej dorosłości. Objawy socjopatii, na ogół występują przez długi czas, przynoszą cierpienie osobie, jak i ludziom wokół niej. Mogą mieć różne nasilenia i częstotliwości. Zaburzenie to charakteryzuje się powtarzalnym wzorcem zachowań, który często jest niezgodny z prawem i normami społecznymi. Czyny takiej osoby są zawsze sprzeczne z dobrym współżyciem i szacunkiem dla innych ludzi.
Jak rozpoznać socjopatę?
Socjopaci są społecznie nieodpowiedzialni w swoim zachowaniem. Wykazują brak szacunku dla innych, stosują manipulacje dla osobistych korzyści. Ich główną cechą jest lekceważenie lub naruszenia praw innych ludzi. Wykazują sporą chęć do takiego zachowania. Socjopaci starają się dominować i manipulować drugą osobą w celu zyskania dla siebie szeregu korzyści. Mogą to być: dobra materialne, pieniądze, reputacja, seks itp. Socjopaci mogą również wykazywać chęć zdominowania drugiego człowieka tylko dla poczucia władzy i kontroli.
Socjopaci zazwyczaj nie są świadomi, że robią coś złego. Często mogą wykazywać agresywne zachowania, łatwo wpadają w złość. Osoby te nie czują empatii dla innych, ani nawet wyrzutów sumienia z powodu ich działania i postępowania z drugim człowiekiem.
Osoby te nie wykazują żadnych objawów łatwej do zidentyfikowania choroby psychicznej. Ich inteligencja waha się od przeciętnej, do ponadprzeciętnej inteligencji. Mają duża zdolność przekonywania kłamstwem, uwodzeniem, zastraszaniem, groźba lub przemocą. Są cyniczni, nie potrafią kochać ani być lojalnym. Ich emocje są płytki i fałszywe.
Socjopaci często dumnie nazywają siebie „drapieżnikami społecznymi”. Obwiniają swoje ofiary, nazywając ich głupimi, klasyfikując je jako bezsilne. W życiu społecznym socjopata jest często czarujący i charyzmatyczny. Sposób, w jaki udaje przed innymi, jest tak przekonujący, że niewiele osób jest w stanie wyobrazić sobie inną stronę jego osobowości.
Cechy socjopaty
- niedbanie o uczucia innych;
- rzadka zdolność do empatii;
- całkowite lekceważenie i ignorowanie zasad społecznych;
- trudność z przestrzeganiem norm prawnych;
- brak poczucia winy za krzywdy wyrządzone innym;
- nieprzyjmowanie kary lub niewyciąganie wniosków z tego, co się stało;
- brak wyrzutów sumienia;
- kłopoty z akceptacją krytyki i brak samokrytycyzmu;
- obwinianie innych za swoje czyny;
- trudność w budowaniu trwałych relacji;
- niski poziom cierpliwości;
- zachowania impulsywne;
- kłamanie i nieuczciwość;
- brak poczucia zagrożenia;
- rozwijanie zachowania antyspołecznego.
Kim jest psychopata?
Psychopata to określenie nadawane osobom z antyspołecznymi cechami osobowości. Oznacza to, że mają zachowania aspołeczne, zmniejszoną zdolność do wyrzutów sumienia, niską kontrolę nad zachowaniem i brakuje im empatii. Do tego wzorca pasują również osoby o postawie nadmiernej dominacji. Cechy te powiązane są z przestępczością, wykroczeniami, brakiem wyrzutów sumienia w obliczu sytuacji, w których dochodzi do łamania prawa. Są to osoby, które związane są również z kompetencjami społecznymi i przywództwem.
Jak rozpoznać psychopatę?
Ciężko rozpoznać psychopatę, z powodu umiejętnej manipulacji innymi. Warto jednak zauważyć, że mają specyficzne cechy osobowości. U psychopatów słabo rozwinięte są reakcje emocjonalne. Są chłodni i uważnie kalkulują swoje posunięcia. Osoby te dobrze integrują się ze społeczeństwem. Są uważani za jednostki, które mogą samodzielnie żyć w codziennym życiu. Sporo psychopatów prowadzi „normalne” życie. Są w związkach małżeńskich lub partnerskim, mają stałą pracę, ludzie im ufają. U wielu psychopatów uderza ich silna charyzma, która tylko pozornie wydaje się być empatią. Przy bliższym przyjrzeniu, psychopaci okazują się oszustami, kłamcami i manipulatorami, którzy wykorzystują innych ludzi do własnych interesów.
W sytuacji, gdy chcą osiągnąć jakiś cel, pojawia się u nich bezwzględna struktura zachowań, która nie bierze pod uwagę społecznych norm i praw. Jeśli psychopata popełni przestępstwo, bliskie mu osoby często są zdziwione. U kobiet zaburzenie to może pozostać niezauważone przez długi czas. Dzieje się tak dlatego, że są bardziej dyskretne i mniej impulsywne, ale zwykle wybuchają po raz pierwszy w wieku 18-19 lat. Z drugiej strony u mężczyzn psychopatia ujawnia się przed 15. rokiem życia.
Cechy psychopaty
- samolubstwo;
- osoba nie jest zdolna do odczuwania prawdziwej miłości;
- problemy z prawem i nieprzestrzeganiem norm już w dzieciństwie;
- obojętność;
- brak empatii;
- niewrażliwość na uczucia innych;
- kłamliwość;
- płytka emocjonalność;
- agresywność.
Różnice między socjopatą a psychopatą
Na ogół wykazują podobne zachowania. Psychopatia i socjopatia zaliczane są do osobowości dyssocjalnej. Psychopaci i socjopaci są szczególnie znani z braku poszanowania norm społecznych, a nawet prawa. Mają tendencję do zachowywania się agresywnie, manipulacyjne i bezmyślnie. Wydają się nie mieć poczucia winy ani wyrzutów sumienia. Mimo to istnieją różnice między socjopatą a psychopatą. Psychopaci w przeciwieństwie do socjopaty może być bardziej wyrachowany i zimny. Innymi słowy, udaje im się zachować większą neutralność, nawet jeśli robią coś brutalnego. Wszystko, co robią, jest dobrze zaplanowane, a nie impulsywne. Co więcej, można stwierdzić, że psychopatia jest cięższą formą socjopatii. Dlatego mówi się, że każdy psychopata jest socjopatą, ale nie każdy socjopata jest psychopatą.
Pochodzenie zaburzenia
- Socjopatia – rozwija się w życiu człowieka. Wiąże się z edukacją i współżyciem społecznym.
- Psychopatia – jest wrodzona, niektóre badania wskazują, że jest dziedziczna.
Zachowania przestępcze
- Socjopaci – zachowania są spontaniczne, kończą się pozostawieniem dowodów.
- Psychopaci – zachowanie wyrachowane, profesjonalne. Tendencja do minimalizowania pozostawionych dowodów.
Poziom impulsywności
- Socjopaci – bardziej impulsywni.
- Psychopaci – bardziej kontrolowane zachowania.
Poczucie winy i empatii
- Socjopaci – mogą być bardziej empatyczni w stosunku do bliskich im osób i czasami mogą czuć się winni z powodu krzywdzenia ich.
- Psychopaci – nie czują empatii ani poczucia winy.
Dane występowania w populacji
- Socjopaci – 4% ogólnej populacji.
- Psychopaci – 1% ogólnej populacji.
Leczenie socjopatii i psychopatii
Socjopatia i psychopatia posiada kilka objawów, które nakładają się na inne problemy ze zdrowiem psychicznym. Na przykład: problemy z zarządzania gniewem, nadużywanie substancji psychoaktywnych, problemy ze zdrowiem psychicznym (lęk, depresja). Z tego powodu ważne jest spotkanie ze specjalistą, który postawi dokładną diagnozę i określi przebieg leczenia.
Leczenie zwykle obejmuje długotrwałą i intensywną psychoterapię. W niektórych przypadkach połączoną z farmakoterapią. Czas i przebieg terapii są intensywne, ponieważ zaburzenia te są trudne do wyleczenia. Największymi problemami są częsty brak akceptacji swojego stanu, jak i brak chęci uczestnictwa w spotkaniach z terapeutą. Wiele osób z tym zaburzeniem nie chce podjąć leczenia. Wierzą, że nie ma z nimi nic złego w tym, co robią, a terapia to tylko strata czasu, wysiłku i środków.
Najlepszą formą psychoterapii dla tych osób jest terapia poznawczo-behawioralna. W jej przypadku odnotowuje się największe efekty. Terapia ta dobrze działa zarówno przy osiąganiu celu krótkoterminowego, takiego jak uniknięcie konsekwencji prawnych, jak i na zmianie negatywnych zachowań.
