Słowem wstępu
Strategiczna terapia rodzin to wyjątkowe podejście, które pomaga rodzinom lepiej zrozumieć i poprawić wzajemne relacje. Jej głównym celem jest nie tylko rozwiązywanie problemów, ale przede wszystkim tworzenie harmonijnego środowiska, w którym każdy członek rodziny czuje się bezpieczny i wspierany. Terapeuci, korzystając z różnych technik, starają się zmienić niezdrowe wzorce zachowań na takie, które wspierają pozytywne i konstruktywne interakcje. To podejście uznaje, że problemy nie wynikają z działań jednej osoby, ale są efektem skomplikowanej sieci relacji i komunikacji w rodzinie. Dzięki strategicznej terapii rodzin można zbudować silniejsze więzi i nauczyć się lepszych sposobów radzenia sobie z trudnościami, co prowadzi do szczęśliwszego i bardziej zrównoważonego życia rodzinnego.
Strategiczna terapia rodzin – założenia
W terapii strategicznej rodzina ujmowana jest jako system interpersonalny. Problemy indywidualne traktowane są jako manifestacja systemu rodzinnego. Członkowie rodziny zachowując się w konkretny sposób, powtarzając niekorzystne zachowania podtrzymują objawy zaburzenia w systemie rodzinnym. Terapeuci strategiczni opierają swoją pracę na rozpoznawaniu powtarzającej się sekwencji wydarzeń w rodzinie. Ważne jest zastąpienie niewłaściwych wzorców w rodzinie innym wzorcem interakcji. Co ciekawe, dla terapeutów strategicznych nie są istotne procesy intrapsychiczne poszczególnych członków rodziny. Bardziej chodzi o zmianę reguł, którymi kierują się poszczególne osoby w rodzinie. Zgodnie z założeniami reguły powinny być jasne, jawne i elastyczne. W rodzinach zaburzonych reguły są zazwyczaj niejasne i zbyt sztywne. To rodzice powinni pełnić funkcję osób ustanawiających reguły. Dobrze, gdy potrafią je również zmienić lub odrzucić, przedyskutować, gdyby przestały funkcjonować. Terapeuci strategiczni interesują się przede wszystkim szybką interwencją. Ich podejście jest pragmatyczne.
Zaburzenia w rodzinach okiem terapeutów strategicznych
Członkowie rodzin zaburzonych mają tendencję do zachowań niestabilnych. Mają tendencję do stosowania sposobu działania z przeszłości, nawet jeśli w zmienionych warunkach przestałby być funkcjonalny. W sytuacjach kryzysowych przejawiają dotychczasowe zachowania, nasilając je jeszcze bardziej. Im bardziej zaburzona jest rodzina, tym większy będzie stawiać opór przed zmianą. W rodzinach niezaburzonych występuje klarowna, hierarchiczna organizacja. To rodzice są osobami kierującymi dzieci oraz sprawującymi kontrolę. Jeśli nie zorganizujemy dobrze ról, dzieci mogą przejawiać to gwałtownym napadem złego humoru.
Kolejnym zaburzeniem może być sytuacja, w której jeden z rodziców niejawnie solidaryzuje się z dzieckiem. Taka sytuacja może podważyć istotę związku między rodzicami i zaburzyć funkcjonowanie rodziny. Rodziny zaburzone stosują niewłaściwe strategie działania w zetknięciu z codziennymi trudnościami. Po pierwsze, rodzina często zaprzecza, że problem w ogóle istnieje. Nie podejmuje się działań zaradczych. Trudność pozostaje, a po pewnym czasie dołączają dodatkowe problemy. Drugim problemem jest sytuacja, w której działania są podejmowane, ale w utopijnych, nierealistycznych celach. Lub gdy rodzina podejmuje się działań, podczas gdy trudność ta nie istnieje. Trzecia sytuacja problemowa, to ta, w której rodzina podejmuje działania na poziomie logicznym. Przykładowo rodzice mogą wymuszać na dziecku zachowanie, które z natury może być tylko spontaniczne, niepodporządkowane.
Jakie są cele terapii strategicznej?
Ogólnym celem terapii strategicznej jest rozwiązanie problemu zgłaszanego przez rodzinę. Terapeuci w swojej pracy zakładają za cel zmianę struktury rodziny. Zmiana szkodliwej sekwencji zdarzeń w rodzinie podtrzymującej problem, powinna generalnie poprawić funkcjonowanie rodziny. Terapia ma na celu pomóc rodzinie wyjść z impasu, w którym znalazła się rodzina. To natomiast powinno pomóc w przejściu do następnych celów rozwoju.
Rodzina powinna sformułować problem już w pierwszych kontaktach z terapeutą. Członkowie rodziny mogą mieć tendencję do upatrywania problemu w jednym członku. Zadaniem terapeuty jest przeformułowanie zgłaszanej trudności tak, aby stała się problemem wszystkich. Terapeuta pomaga nakierować rodzinę na jasne, konkretne cele.
Strategie terapeutyczne
Terapia strategiczna jest terapią krótkoterminową. Obejmuje kilka lub kilkanaście sesji, organizowanych zazwyczaj co dwa tygodnie. Terapeuci często pracują w zespole. Oznacza to, że terapię prowadzi jeden terapeuta, natomiast grupa terapeutów obserwuje przebieg terapii zza przesłony jednokierunkowej. Terapeuta prowadzący może w trakcie kontaktować się z zespołem.
Na techniki stosowane w szkole strategicznej niewątpliwy wpływ wywarły poglądy Miltona Ericksona. Według niego uzyskanie wglądu we własne uczucia i motywy przez pacjenta nie jest konieczne. Uważał, że to psychoterapeuta jest w pełni odpowiedzialny na rezultaty psychoterapii. Może się to dziać poprzez wpływ pośredni lub bezpośredni. Istotna jest skuteczność działań. W trakcie terapii terapeuci stosują technikę wpływania, komunikaty skierowane do nieświadomości, metafory i anegdoty. Erickson przewidywał opór u pacjenta, neutralizował go oraz wykorzystywał w celu przeprowadzenia zmian. Potrafił w twórczy sposób nadać nowe, pozytywne znaczenia zachowaniom problemowym. Jego interwencje pozostawały w zgodzie z przekonaniami pacjentów, nie podważał ich.
Techniki terapii strategicznej
Według terapeutów strategicznych członkowie rodzin dysfunkcyjnych nie potrafią zrozumieć, co utrwala dysfunkcjonalne rozwiązanie problemu. Terapia strategiczna zakłada również znaczny opór rodziny przed zmianą. Tacy terapeuci pracują zazwyczaj z rodzinami, w których zawiodły inne formy terapii. Mogą to być rodziny, które dyskwalifikują oddziaływania terapeuty. Opór rodziny stosuje się na korzyść terapii. Terapeuci zakładają, że członkowie rodziny postąpią raczej przeciwnie w stosunku do zaleceń.
Głównymi technikami są:
- pytania cyrkularne – wiążą one system rodzinny z terapeutą w całość. Terapeuta korzysta w czasie sesji z informacji zwrotnych od rodziny, które są z kolei odpowiedzią rodziny na informacje dostarczane przez terapeutę. Pytania dotyczą relacji, różnic i zmian. Przykładowym pytaniem może być “ Gdybyś wyprowadził się z domu, kto zająłby się rodzicami?”. Odpowiedzi na pytania cyrkularne wskazują na różnice w zachowaniach poszczególnych członków. Informują o tym, co dzieje się w rodzinie. Pomagają ustalić, jak szeregować szczególne zachowania. Pytania cyrkularne inicjują zmiany w rodzinie.
- pozytywne oznaczanie zachowań – to dotyczy zachowania symptomatycznego oraz zachowań, które ten symptom podtrzymują. Celem jest zmiana zachowań. Odnosi się to do przedstawienia rodzinie nowego ujęcia znaczeniom przypisywanym konkretnym wydarzeniom. Pozytywne oznaczanie zmniejsza opór w rodzinie. Przeformułowanie nadaje nowy sens dotychczasowym zachowaniom. Terapeuta wprowadza nowe trudności, które można rozwiązać i nauczyć się tego.
- zadania domowe – zadaje się je rodzinie do wykonania między sesjami. W zadaniach terapeuta zawiera pośrednią instrukcję dotyczącą zmiany zachowania. Terapeuta zadaje je tylko wtedy, kiedy przewiduje, że rodzina je wykona.
- paradoksalne dyrektywy – stosuje się je w terapii rodzin najbardziej opornych na zmianę. Instrukcje zachowań zawierają najczęściej zachowania symptomatyczne i wspierające symptom.
- strategia zalecania symptomu – terapeuta proponuje kontynuowanie lub nasilenie zachowania, które ma być zmienione.
- strategia powstrzymywania – terapeuta zaprzecza możliwości zmiany, wręcz zniechęca do niej, ostrzega przed niebezpieczeństwem nawrotu objawów.
- strategia pozycyjna – terapeuta akceptuje lub nawet wyolbrzymia trudności rodziny.
Podsumowanie
Terapia strategiczna skoncentrowana jest na szybkich, celnych działaniach rozwiązujących główne problemy w rodzinie. Terapeuci strategiczni zauważają bardzo szybkie i znaczące zmiany w funkcjonowaniu rodzin. Opór występujący w rodzinie użyty jest dla celów terapeutycznych. Za kierunek terapii odpowiedzialny jest przede wszystkim terapeuta.
