Zaburzenie afektywne dwubiegunowe – co to takiego?
Zaburzenie afektywne dwubiegunowe występuje także pod nazwami choroby afektywnej dwubiegunowej (w skrócie ChAD), zaburzenia depresyjno-maniakalnego i psychozy maniakalno-depresyjnej. Należy ono do grupy zaburzeń afektywnych. Charakterystyczne dla tego zaburzenia jest występowanie, najczęściej naprzemiennie okresów obniżonego nastroju i depresji oraz manii lub hipomanii, które (przeciwnie do depresji) objawiają się m.in. podwyższonym samopoczuciem. W międzyczasie mogą mieć miejsce fazy normalnego nastroju bez wahań. Niemniej jednak nastroje w tym zaburzeniu układają się jakby w sinusoidę, okresowo obniżając się i podwyższając. Świetnie to przedstawia metafora huśtawki nastrojów.
Najczęściej w obrazie klinicznym zaburzenia depresyjno-maniakalnego dominują okresy depresji (stosunek 7:3 do okresów manii lub hipomanii). To zaburzenie jest dosyć trudne do rozpoznania. Pacjenci z chorobą afektywną dwubiegunową szukają pomocy w epizodach depresji i taką też nierzadko dostają diagnozę. W przypadku pierwszego okresu maniakalnego często też błędnie stawia się rozpoznanie schizofrenii. Również zaburzenia współtowarzyszące, takie jak np. uzależnienia od substancji, mogą wydawać się głównym problemem, odsuwającym na bok stwierdzenie właściwej choroby.
Występowanie zaburzenia
Na zaburzenie afektywne dwubiegunowe cierpi ok. 2% społeczeństwa. Dotyczy ono w takim samym stopniu kobiet, jak i mężczyzn. Aczkolwiek na zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu II, które będzie wyjaśnione w dalszej części artykułu, chorują częściej kobiety.
Jakie jest źródło zaburzenia depresyjno-maniakalnego?
Choroba afektywna dwubiegunowa jest w dużym stopniu spowodowana czynnikami genetycznymi. U osób z tym zaburzeniem obserwuje się także nieprawidłowości w obszarach mózgu, odpowiadających za przetwarzanie i regulacje afektów. Psychologiczne czynniki nie pozostają jednak bez znaczenia. Pierwszy epizod maniakalny może zostać wywołany przez jakieś istotne i stresujące wydarzenie (np. ciąża i urodzenie dziecka).
Mania
Aby zrozumieć, czym jest zaburzenie afektywne dwubiegunowe oraz hipomania, należy najpierw zapoznać się z wyjaśnieniem zjawiska manii.
Podwyższony nastrój
Mania przejawia się znacznie podwyższonym nastrojem. Osoby w manii są bardzo pewnie siebie, radosne, entuzjastyczne, niezwykle (wręcz nierealistycznie) optymistycznie patrzą na świat i mają głowę pełną kreatywnych pomysłów. Nierzadko zdarza im się w okresie maniakalnym zaciągać kredyty i pożyczki na różne działalności gospodarcze i inwestycje, które wydają się im świetnym pomysłem. Śmiało też korzystają z używek w postaci alkoholu i narkotyków. Osoby w epizodzie maniakalnym mają łatwość nawiązywania nowych relacji i mogą być odbierane przez innych jako osoby otwarte, pełne energii i atrakcyjne.
Większy napęd psychoruchowy
Obserwuje się u nich także wzmożony napęd psychoruchowy, który objawia się tym, że są wytrwalsze w wysiłku, bardziej energiczne, fizycznie potrafią więcej znieść. Mają także zmniejszoną potrzebę snu (np. wysypiają się już po 2 godzinach) praz mówią dużo szybciej, łatwo mogąc się rozkojarzyć.
Obniżony krytycyzm
Osoby w czasie mani cechuje zmniejszony krytycyzm. Nie potrafią właściwie zanalizować swojego zachowania i zaprzeczają poprzednim okresom depresji. Mają poczucie ogromnej mocy, bycia wyjątkowym, przeznaczonym do wielkich rzeczy. Mogą spontanicznie pojechać na wakacje lub wydawać mnóstwo pieniędzy, szalejąc na zakupach.
Drażliwość i agresywność
Należy zaznaczyć, że osoby z manią cechuje drażliwość. Złoszczą się, kiedy ktoś próbuje powstrzymać ich dążenia, ograniczyć. Mogą wdawać się w bójki i mieć w tym czasie konflikty z prawem. W związku z tym zaleca się przeczekanie epizodu manii. Nierzadko właściwa będzie też hospitalizacja.
Zmiany w wyglądzie
W manii ludzie bardziej dbają o wygląd. Przykładowo kobiety w okresie maniakalnym układają fryzury, malują się, zakładają ubrania podkreślające kobiecość (z dużym dekoltem, odkrywające nogi). Czasem cały wygląd takiej osoby może być aż przerysowany, karykaturalny, co ujawnia w pewnym sensie aspekt chorobowy. W każdym razie osoby w manii zachowują się zalotnie, łatwo przychodzi im flirt, co zdecydowanie nierzadko kończy się ryzykownymi kontaktami seksualnymi. Ludzie w czasie epizodu maniakalnego są też bardzo przekonujący. Skracają dystans, poprzez zwracanie się np. „O mój Aniołku”, lub komplementowanie („Ale Pani ładna”) i mogą też często przekraczać granice innych osób, dotykając w ramię, po ręce itp.
Czas trwania
Stan manii nie trwa długo. Może trwać tydzień lub kilka tygodni, a maksymalnie do 5 miesięcy. Raczej też się nie spotka osoby z manią w poradni psychologicznej, przychodni szpitala psychiatrycznego, czy w gabinecie psychiatry. Jak już zostało wspomniane, są one mniej krytyczne wobec siebie i swoich poczynań, nie mają wrażenia, że coś jest nie tak, więc nie czują potrzeby udania się po pomoc do specjalisty.
Hipomania
Hipomania stanowi łagodniejszą formę manii, w związku z tym symptomy hipomaniakalne nie są tak bardzo nasilone i trwają krócej. Najczęściej hospitalizacja nie jest już tak bardzo potrzebna i w hipomanii rzadziej pojawiają się objawy psychozy. Mimo to hipomania również może być dolegliwa i nieleczone może zmienić się w manię.
Depresja w chorobie afektywno-dwubiegunowej
Epizod depresji obserwowany w zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym nie różni się wiele od samej depresji. Jedyne w przypadku tego zaburzenia możemy obserwować częstsze nawroty, czasami elementy psychozy i to, że stan depresji bardzo szybko narasta i równie prędko ustępuje. Osoby w epizodzie depresji zaburzenia depresyjno-maniakalnego odczuwają ogromne poczucie winy w związku ze swoimi działaniami podczas podwyższonego nastroju. Charakterystyczna jest też nadmierna ilość snu, jako że takie osoby niemal nie wstają z łóżka.
Psychoza maniakalno-depresyjna
Zaburzenie afektywne dwubiegunowe było wcześniej nazywane psychozą. Jest to związane z tym, że w czasie manii mogą także wystąpić faktyczne objawy psychozy, takie jak urojenia. Będą one miały treść zgodną z nastrojem. Zatem w przypadku manii będą to raczej urojenia wielkościowe, bogactwa, specjalnych kontaktów. Taka osoba może być przekonana np. że jest wielkim artystą, że jej działa mają unikalny charakter. Może twierdzić także, że jest w rzeczywistości ogromnie bogata lub ma kontakty z ważnymi osobami (np. z prezydentem Stanów Zjednoczonych, czy nawet Bogiem). W okresie depresji będą to natomiast urojenia depresyjne, ubóstwa, także halucynacje słuchowe, które mogą np. namawiać pacjenta do samobójstwa.
ChAD typu I i typu II
Wyróżnia się chorobę afektywną dwubiegunową typu I i typu II. W typie I możemy obserwować występowanie na zmianę depresji i manii. W przypadku typu II zamiast manii występują krótsze okresy hipomanii.
Zaburzenia współtowarzyszące
Z chorobą afektywną dwubiegunową mogą współwystępować inne zaburzenia, takie jak:
- Zaburzenia lękowe (z atakami paniki)
- Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
- Uzależnienia
- Zaburzenia osobowości (szczególnie antyspołecznie zaburzenie osobowości i zaburzenie osobowości borderline)
Leczenie
W leczeniu zaburzenia afektywno dwubiegunowego stosuje się stabilizatory nastroju, które, jak nazwa wskazuje, mają za zadanie ustabilizować nastrój pacjenta. W przypadku epizodów depresji leczenie lekami przeciwdepresyjnymi nie przynosi rezultatów. Co więcej, mogą one spowodować wywołanie epizodu manii. Ogromne znaczenie ma informowanie pacjenta o jego chorobie, aby zdawał sobie sprawę z konieczności farmakoterapii.
Warto zwrócić uwagę, że pacjenci mogą postrzegać okres manii jako formę odpoczynku po depresji. Jednak ludzie, którzy mają za sobą wiele epizodów maniakalnych, boją się ich. Wiedzą, że w tym czasie mogą zrujnować siebie, swoją rodzinę i swoje życie, gdy jednocześnie nie będą mogli sami siebie powstrzymać. Dlatego tak ważna jest psychoedukacja osób z tym zaburzeniem.
Niestety mimo nawet szerokiego wykorzystania leków w wielu przypadkach z czasem pojawia się nawrót zmienności nastroju. Jednak leczenie zdecydowanie poprawia komfort życia pacjenta i jego otoczenia.
