Normy moralne
Normami moralnymi określa się normy postępowania człowieka, wynikające ze zbioru norm określających co jest dobre, a co złe. Wskazują właściwy sposób postępowania, aby nie wyrządzać sobie i innym krzywdy. Przykładem normy moralnej jest nie kłamanie, szanowanie innych, bycie uczciwym. Normy moralne określają również nakaz powstrzymywania się od określonych, szkodliwych społecznie czynów. Mają charakter grupowy, ponieważ obowiązują całe społeczeństwa. Są powszechne, co oznacza, że obowiązują całą społeczność bez względu na czas i okoliczności. Normy moralne nie są jednolite na świecie, są zależne od wpływu danej kultury. Są również zmienne i zależą od kultury i czasu, w którym funkcjonują, co oznacza, że mogą ulegać zmianie w zależności od rozwoju społeczeństwa i jego wartości. Gdy nie przestrzegamy norm moralnych zazwyczaj pojawia się wstyd lub poczucie winy.
Wstyd
Wstyd najprościej definiowany jest jako nieprzyjemne uczucie pojawiające się w odpowiedzi na świadomość własnych lub cudzych braków i lękiem przed opinią innych ludzi. To stan emocjonalny, który pojawia się w odpowiedzi na ośmieszające zachowanie nasze lub innych. Poczucie wstydu wiążę się ze świadomością popełnienia błędu. Pojawia się w momencie doznania porażki i myśli o naszej niedoskonałości w którymś obszarze, która doprowadziła do porażki.
Wstyd może wpływać na zachowanie osoby, prowadząc ją do ukrywania swoich działań lub cech. Może prowadzić także do unikania sytuacji, które mogą prowadzić do ponownego doświadczenia wstydu. Emocja ta jest często postrzegana jako negatywna, ale może też być użytecznym sygnałem informującym, że zachowanie osoby nie jest zgodne z normami społecznymi lub wartościami.
Konsekwencje uczucia wstydu
Konsekwencją wstydu może być obniżenie samooceny. Wstyd wpływa na kształtowanie się naszego poczucia własnej wartości. Wstyd może hamować rozwój pozytywnej samooceny i akceptacji siebie. Niezadowalające nas rezultaty naszych działań mogą prowadzić do poczucia wstydu, a co za tym idzie, poczucia porażki i braku satysfakcji. Może mieć również wpływ na relacje z innymi ludźmi. Niskie poczucie własnej wartości oraz często poczucie wstydu może sprawić wycofanie z interakcji społecznych.
Konsekwencją może być uczucie osamotnienia. Może również prowadzić do głoszenia nieprawdy na swój temat, w obawie przed ujawnieniem faktów, które są dla nas wstydliwe. Wstyd może być również rezultatem obawy przed naruszeniem lub zerwaniem więzi z innymi. Może pojawić się w odpowiedzi na myśl, że nie spełniliśmy oczekiwań innych i, że w jakiś sposób zagrozi to naszej relacji z innymi.
Poczucie winy
Poczucie winy wywołuje porażka spowodowana naszym działaniem. Uwaga skupiona jest głównie na naszym zachowaniu, nie na nas samych. Odczuwamy je, gdy zrobimy społecznie coś, co uważane jest za złe lub niemoralne, przykładowo, gdy kogoś obgadujemy i ta osoba dowie się o tym. Poczucie winy jest z reguły mniej intensywną emocją niż wstyd. Może wywoływać rozczarowanie własnym zachowaniem. Pojawia się w momencie, gdy przekroczymy normy społeczne i pojawia się zagrożenie dla naszych relacji z innymi. Pojawia się, gdy wyrządzimy komuś krzywdę lub wywołamy jakąś stratę. Im bliższa nam relacja, tym większe poczucie winy. Poczucie winy może pełnić funkcję ochrony związków między ludźmi i wywoływać troskę.
Poczucie winy motywuje nas do działań naprawczych. Motywuje nas do zwracania uwagi na innych ludzi. Może być czynnikiem motywującym do zmiany zachowania, ponieważ uznaje nasze niedoskonałości, ale nie potępia nas za nie. Jeśli odczuwane jest nadmiernie, bez podejmowania się działań naprawczych może doprowadzić do znacznego obniżenia nastroju i obniżać poczucie własnej wartości.
Podobieństwa między wstydem a poczuciem winy
Między wstydem a poczuciem winy można znaleźć wiele podobieństw. Przede wszystkim wstyd i poczucie winy są emocjami negatywnymi. Wywołują w ludziach nieprzyjemny stan. Zarówno wstyd, jak i poczucie winy mają związek z przekraczaniem norm moralnych. Obie te emocje są specyficzne dla ludzi i towarzyszą wielu zachowaniom. Oba uczucia związane są z adaptacją w społeczeństwie. Dzięki odczuwaniu wstydu i poczucia winy łatwiej nam zrozumieć normy moralne, ponieważ obie emocje wiążą się z negatywnymi odczuciami, których chcemy szybko się pozbyć.
W trakcie życia uczymy się formy wyrażania wstydu i poczucia winy. Reakcje na poczucie winy i wstydu są kwestią indywidualną, jednak najczęściej wiążą się z poczuciem zagrożenia, niepokoju, chęci zamaskowania winy lub nieprzyznawanie się do winy. Wstyd i poczucie winy znacznie wpływają na obniżenie nastroju i zwiększają pesymizm. Nadmierne odczuwanie tych uczuć jest szkodliwe adaptacyjne, powodując poczucie bezradności i bezsensu. Ciągłe obwinianie się i rozpamiętywanie błędów, przypisywanie im zbyt dużej wagi znacznie obniża nasze samopoczucie. Mogą prowadzić nawet do depresji.
Obie emocje dotyczą moralności człowieka. Dotyczą przekraczania norm moralnych. Zazwyczaj odczuwane są w kontekście sytuacji interpersonalnych. Najmocniej wstyd odczuwamy, jeśli nasze niepowodzenie widzą inni. Należą do emocji społecznych, czyli związanych z funkcjonowaniem człowieka w społeczeństwie. Są niezbędne do adaptacji człowieka w grupie.
Odrębność obu emocji
Pomimo wielu podobieństw, wstyd i poczucie winy w niektórych obszarach różnią się od siebie. Przede wszystkim w zakresie występowania tej emocji. Wstyd obejmuje całe poczucie “ja” osoby, natomiast poczucie winy odnosi się do konkretnej czynności. Obie emocje wiążą się z odczuwaniem dużego dyskomfortu. W przypadku wstydu dyskomfort jest intensywny i mogą mu towarzyszyć zmiany fizjologiczne (np. czerwienienie się). Osoba doświadczająca wstydu może czuć bezsilność i chęć zamknięcia się w sobie. Natomiast w przypadku poczucia winy dyskomfort może być mniej intensywny, bardziej związany z wyrzutami sumienia i żalem. Osoba odczuwająca wstyd bardziej koncentruje się na tym, jak w danej sytuacji odbiorą ją inni ludzie, dochodzi do koncentracji na ocenie innych osób. W przypadku poczucia winy zwiększa się koncentracja na efekcie, który przyniesie konkretne zachowanie osoby wywołujące poczucie winy.
W relacjach z innymi ludźmi, w przypadku wstydu pojawia się zazwyczaj chęć wycofania się, a nawet ukrycia, aby uniknąć dyskomfortu wywołanego wstydem. Poczucie winy wywołuje automatyczną chęć naprawienia tego, co zrobiliśmy źle. Może to się również wiązać z chęcią przyznania się do winy i przeproszenia pokrzywdzonej strony. Kolejną różnicą jest to, że wstyd występuje w odpowiedzi na zdarzenia zachodzące poza kontrolą osoby, natomiast poczucie winy wywołane jest przez zdarzenia podlegające kontroli osoby. Wstyd wywołuje ogromne napięcie wewnętrzne, natomiast poczucie winy związane jest z obawą, szczególnie przed konsekwencjami własnych zachowań. Gdy pojawia się wstyd, osoba mimo wszystko próbuje zachować pozytywny obraz siebie i momentami ukryć osobistą porażkę. W przypadku wystąpienia poczucia winy osoba zazwyczaj podejmuje się próby naprawienia, przepracowania zaistniałej sytuacji trudnej.
Podsumowanie
Zarówno wstyd, jak i poczucie winy są emocjami o zabarwieniu negatywnym. Różnicą jest to, że wstyd jest emocją destruktywną i odnosi się przede wszystkim do oceny samego siebie. Często jest związany z zaburzeniami emocjonalnymi. Wywołuje w nas silny dyskomfort. Poczucie winy jest emocją mniej intensywną. Można ją określić jako konstruktywną, ze względu na przystosowawczy charakter. Poczucie winy pojawia się głównie w nas w odpowiedzi na zachowanie, którym sprawiliśmy komuś przykrość, gdy zrobimy coś źle. Emocja ta skłania nas do autorefleksji i sprawia, że chcemy pracować nad swoim zachowaniem. Prowadzi do społecznie pożądanych zachowań.
