Terapia rodzin bazująca na doświadczeniu
Psychologiczne podstawy terapii rodzin bazującej na doświadczeniu opierają się na wizji człowieka, jako istoty wolnej, doświadczającej świata w sposób indywidualny i niepowtarzalny. Człowiek zdolny jest do kontaktowania się z innymi przez przekazywanie uczuć. Terapia bazująca na doświadczeniu zajmuje się tym, w jaki sposób dysfunkcjonalne rodziny mogą blokować swój rozwój. Czołowym przedstawicielem terapii bazującej na doświadczeniu jest Carl Whitaker. Jest on zwolennikiem rozluźnienia sztywnych wzorów rodzinnych. Te wzorce utrudniają wszystkim członkom rodziny na bycie wrażliwymi osobami. Głównym celem terapii rodzinnej opartej na doświadczeniu jest stworzenie większej świadomości rodzinnej, rozwijanie zdolności do empatii i komunikacji oraz budowanie zdrowszych wzorców interakcji. Terapeuta wspiera członków rodziny w tworzeniu nowych sposobów radzenia sobie z trudnościami i rozwiązywaniu konfliktów.
Założenia terapii bazującej na doświadczeniu
Istotne są założenia dotyczące natury człowieka. Człowiek jest odpowiedzialny za własne podstawowe wybory. Jest zdolny do kreowania swoich wartości i celów. Jest zdeterminowany społecznie, czyli ma potrzebę interakcji z innymi ludźmi. Każdy z nas indywidualnie przeżywa swoje istnienie w świecie. Każde nasze przeżycie jest naszym indywidualnym doświadczeniem. Każdy z nas może być rozumiany tylko i wyłącznie przez własny sposób doświadczania, ujmowania siebie. Poznawanie drugiego człowieka to wczuwanie się w świat jego przeżyć.
Każdy z nas jest potencjalnie zdolny do rozwoju i samorealizacji. Potrafimy samodzielnie oszacować doświadczenia, które sprzyjają naszemu rozwojowi, bądź nas hamują. W niesprzyjających warunkach ograniczamy naszą zdolność do oceny jakości własnych doświadczeń. Tym samym hamuje się nasz rozwój. Takie mechanizmy pojawiają się w rodzinach.
W terapii rodzin bazującej na doświadczeniu nie formułuje się klasycznych diagnoz psychiatrycznych. Jako kryterium zdrowia psychicznego wskazuje się jakość doświadczenia. Jest to sposób, w jaki doświadczamy i nasza świadomość. Badanie przeszłości nie ma większego znaczenia. Terapeuci koncentrują się na przeżyciach „tu” i „teraz”. Dotyczy to zarówno doznań cielesnych, uczuć, myśli, fantazji. Według założeń terapii bazującej na doświadczeniu jesteśmy przede wszystkim istotami przeżywającymi.
Terapeuta bazujący na doświadczeniu powinien być empatyczny, spontaniczny, otwarty, twórczy i swobodny. Tak jak w innych nurtach, terapia opiera się na znajomości i stosowaniu technicznych procedur, aby zachować obiektywność. Terapia bazująca na doświadczeniu koncentruje się głównie na rozwoju wrażliwości i świadomości.
Zaburzenia w rodzinach według terapii bazującej na doświadczeniu
Z perspektywy terapii opartej na doświadczeniu głównym problemem w rodzinach jest zaprzeczanie impulsom i tłumienie uczuć. Członkowie rodziny tłumią emocje, zaprzeczają im lub wyrażają w złagodzonej formie. Mogą działać w sposób automatyczny, nie dokonując świadomych wyborów. Wyrażanie nieprzyjemnych uczuć może prowadzić do chaosu w rodzinie. Gdy autentyczne uczucia nie są wyrażane, może to prowadzić do ogólnej trudności w rozpoznawaniu ich. Takie rodziny wywierają presję na członkach, ponieważ starają się zachować sztywną lojalność. Dzieje się to kosztem poczucia zgodności z indywidualnym sposobem doświadczania.
Zaburzenia w małżeństwach
Według badaczy samoocena każdego z małżonków decyduje o wyborze partnera. W dalszej konsekwencji decyduje to o sposobie porozumiewania się i regułach, jakimi kieruje się rodzina. Ludzie z niską samooceną zazwyczaj mają małe zaufanie do siebie i wysoki poziom lęku. Podstawą dla nich jest opinia innych. Zależność od opinii innych ogranicza autonomię i indywidualność. Takie osoby, mogą szukać partnera, który wniesie do związku brakujące elementy ich „ja”.
W małżeństwach, w których obie osoby nastawione są na branie, a nie dawanie pojawia się rozczarowanie i w dalszym ciągu może obniżać się samoocena. Może dochodzić wtedy do sytuacji, w której rodzice traktują dziecko jak przedłużenie siebie. Wtedy dziecko nie jest postrzegane jako niezależna jednostka zdolna do własnych doświadczeń. Może dojść do sytuacji, w której rodzice przerzucają na dziecko swoje fantazje i pragnienia o tym, jakie powinno być. Konsekwencją rozczarowania w małżeństwie może być również to, że rodzic zaczyna tworzyć koalicję z dzieckiem. W ten sposób nieświadomie traktuje go jako zastępczego partnera.
Według Whitakera żona i mąż, którzy stworzyli dysfunkcjonalną rodzinę, nieustannie odtwarzają konflikty wyniesione z rodzin pochodzenia. Pojawia się poczucie beznadziejności i frustracji. To natomiast intensyfikuje problemy w małżeństwie. Partnerzy tacy trzymają się sztywnej struktury rodziny i rutynowych rozwiązań, w obawie przed otwartym konfliktem. W ten sposób rodziny blokują możliwości alternatywnych rozwiązań lub usuwają je ze świadomości.
Zaburzenia w rodzinach
Atmosfera w zaburzonych rodzinach charakteryzuje się emocjonalnym dystansem i chłodem uczuciowym. Członkowie takich rodzin mogą być ze sobą z poczucia obowiązku i przyzwyczajenia. Trudno jest im okazać uczucia. W takich rodzinach członkowie mogą mieć trudność z dzieleniem się autentycznymi uczuciami, ale również z kontaktowaniem się z wewnętrznymi doświadczeniami. W komunikacji w takich rodzinach można znaleźć wiele niespójności. Krewni w rodzinach dysfunkcjonalnych mogą być nadmiernie ze sobą związani lub bardzo wyizolowani. W takich rodzinach trudno jest o możliwość wyboru roli, jaką chcemy pełnić, z powodu zbyt sztywnych reguł. Zaburzenie w takich rodzinach może być wywołane stresem sytuacyjnym, przykładowo ciążą, odejściem dzieci z domu czy przejściem na emeryturę. Według terapeutów rodzin w terapii bazującej na doświadczeniu wszyscy członkowie w równym stopniu zasługują na zainteresowanie i pomoc.
Cele terapii
Głównym celem terapii rodzin bazującej na doświadczeniu jest rozwój każdej osoby, a nie przywracanie stabilności rodzinie. Rozwój ma na celu uzyskiwanie większej swobody, wewnętrznej integracji, zmniejszenie zależności od innych. Równie ważnym celem jest wchodzenie w autentyczne relacje z innymi członkami rodziny. Przy okazji może rozwinąć się wrażliwość na potrzeby własne i innych.
Celem jest również to, aby każdy z rodziny nauczył się wyrażać dokładnie, to co widzi, słyszy, czuje i myśli o innych członkach rodziny w ich obecności. Każdy powinien się odnosić do siebie z szacunkiem do indywidualności drugiej osoby. W rodzinie członkowie powinni podejmować decyzje na zasadzie eksplorowania danego problemy, a nie na zasadzie siły. Różnice indywidualne każdego z członków powinny być otwarcie rozpoznawane i użyte w celu rozwoju. Dopiero gdy jesteśmy bardziej otwarci i zdolni do bliskiego kontaktu ze sobą, jesteśmy zdolni do dalszego rozwoju.
Ważnym mechanizmem zmiany funkcjonującym w terapii rodzin bazującej na doświadczeniu jest zniesienie oporu przed doświadczeniem. Według przedstawicieli tego nurtu ludzie z natury są zdolni do miłości, twórczości, produktywności i radości. Wystarczy usunąć obrony przed doświadczeniem, aby nauczyć się kontaktowania ze swoją naturą. Wówczas jesteśmy zdolni do pełnego odczuwania doświadczeń i gotowi do spójnego wyrażania.
Strategie i techniki
W terapii rodzin bazującej na doświadczeniu najbardziej efektywnym „narzędziem” zmiany jest terapeuta. Strategie i techniki mają znaczenie drugorzędne. Planowanie utrudnia nawiązanie dobrego kontaktu z członkami rodziny. Terapeuta powinien być zdolny do wczuwania się w przeżycia wszystkich członków rodziny. Może w niezafałszowany sposób wyrażać swoje uczucia i spójnie się porozumiewać. Będąc spontanicznym, twórczym, otwartym i autentycznym terapeuta może nawiązać głęboki kontakt z rodziną. Może dawać poczucie bezpieczeństwa, ale też prowokować dostateczne napięcie w celu zniszczenia dotychczasowych wzorców kontaktowania się w rodzinie. Autentyczny terapeuta dzielący się swoimi odczuciami staje się „modelem” żywych kontaktów między krewnymi. Uruchamia się w ten sposób proces uwalniania od obron przed doświadczeniem. Psychoterapeuta bazujący na doświadczeniu powinien poddawać się superwizji i odpowiednim treningom, aby zachować profesjonalizm.
Przebieg sesji nie jest z góry planowany. Terapeuci często stosują techniki terapii Gestalt, psychodramatyczne, techniki grup spotkaniowych. Mogą się też odbywać sesje bez użycia technik. Samo nawiązanie kontaktu z rodziną uznawane jest za technikę terapeutyczną. Proces nawiązywania kontaktu wymaga empatii i zrozumienia.
Podsumowanie
Terapia bazująca na doświadczeniu w dużym stopniu uznaje odrębność i indywidualność pojedynczej osoby. Terapeuta stara się zrozumieć cierpienie, odczytać pragnienia oraz rozpoznawać możliwości każdego z członków rodziny. Wymaga to ogromnej wrażliwości, aby pomóc ludziom w rozwoju.
