Czym jest perfekcjonizm?
Prawdopodobnie każdemu z nas zdarzało się być perfekcjonistycznym. Dzieje się tak, kiedy bardzo nam na czymś zależy. Gdy np. musimy oddać ważny projekt, zwykle pilnujemy szczegółów, dokonujemy poprawek i sprawdzamy wszystko nawet po parę razy. Podobnie w czasie planowania przyjęcia rodzinnego, urodzinowego lub wesela. Dbamy wtedy o każdy detal i chcemy, aby tego dnia wszystko było idealnie. A kiedy idziemy na pierwszą randkę i chcemy wyglądać atrakcyjnie, również przykładamy uwagę, aby makijaż był staranny, koszula wyprasowana i żeby żaden kosmyk włosów nie odstawał.
Perfekcjonizm to cecha osobista, która przejawia się dążeniem do doskonałości, osiągania wysokich standardów. Osoba skrajnie perfekcjonistyczna pragnie być ciągle idealna. Chce mieć same szóstki, a po ukończeniu dobrych szkół z wyróżnieniem zamierza zrobić olśniewającą karierę zawodową. Do tego dochodzi nienaganne pełnienie roli męża lub żony i rodzica, posiadanie wielu przyjaciół, osiągania sukcesów w różnych dodatkowych zainteresowaniach. No i oczywiście bardzo ważne jest, aby wyglądać przy tym zniewalająco przystojnie lub olśniewająco pięknie. W rzeczywistości tacy maksymalni perfekcjoniści, będący doskonali w każdym obszarze życia należą do mniejszości. Zwykle perfekcjonistyczne tendencje uwidaczniają się w konkretnych, ważnych dla jednostki dziedzinach.
Samokrytycyzm
Osoby perfekcjonistyczne pilnują każdych szczegółów i detali, lecz niestety często z tego powodu są dla siebie bardzo krytyczne. Trudno jest być kimś idealnym. Wiąże się to ze stawianiem sobie bardzo wysokich, nieraz za wysokich wymagań, którym ciężko sprostać. W przypadku odniesienia porażki, perfekcjoniści mają bardzo duże poczucie winy, że nie wystarczająco się starali. Są też źli na siebie i czują żal. Takie osoby są wrażliwe na uwagi i komentarze innych, szczególnie te negatywne. W pewnym sensie uzależniają swoją samoocenę od jakości wykonanej pracy i spełniania swoich określonych standardów.
Perfekcjonizm polega również na bezbłędnym wizerunku danej osoby. Nie chodzi tylko o wygląd. Ludziom perfekcyjnym ciężko jest przyznać się do słabości, że nie dają rady, że są maksymalnie zestresowani i jest im ciężko. Przez to czują się samotni.
Efektywność
Co ciekawe perfekcjonizm często wiążę się z prokrastynacją. Dlaczego tak jest? Otóż osoba o tendencjach perfekcjonistycznych z czasem zaczyna zauważać, że wykonywanie zadań jest dla niej mozolne, trudne i niesatysfakcjonujące, gdyż efekt końcowy i tak nie jest doskonały. Wtedy kolejne projekty i obowiązki do wykonania budzą w niej ogromny lęk. Pojawiają się myśli „Znowu mi się nie uda”, „Nie dam rady zrobić tego dobrze”, gdzie dobrze oznacza perfekcyjnie. Taka osoba zaczyna unikać pracy nad zadaniami, odsuwać się od nich i prokrastynować. Kiedy wreszcie robi projekt lub zadanie w ostatniej chwili, na szybko, tłumaczy się przed innymi (i sama przed sobą) tym, że nie miała ona czasu i dlatego nie mogła zrobić tego idealnie. W taki sposób perfekcjoniści, którzy wydaje się, że powinni być pracowici, dobrze zorganizowani itd. w rzeczywistości mogą być mniej skuteczni.
Ta niższa efektywność od oczekiwanej może również wiązać się z tym, że ludzie o skłonnościach dążenia do doskonałości mogą zafiksować się na jakimś etapie wykonywanego zadania. Starają się go w pełni udoskonalić, zadbać o wszelkie szczegóły, przez co nie starcza już czasu na kolejne etapy. Mogą też zwlekać z finalizacją projektu, bo ciągle chcą coś poprawić.
Jednak nierzadko jest tak, że perfekcjoniści pracują bardzo dużo, aby spełnić wymagania, być idealnym pracownikiem, rodzicem, żoną lub mężem itd. Jednak efekty tej pracy nie sprawiają im przyjemności. Nie odczuwają dumy, zadowolenia, ani satysfakcji (sprawdź pojęcie anhedonia).
Geneza
Perfekcjonizm jest nierzadko konsekwencją wysokich wymagań stawianych przez otoczenie, głównie rodziców i środowisko szkolne. Czasami tacy rodzice sami mogą mieć rys perfekcjonistyczny. Mogą być oni kierowani dobrymi intencjami zapewnienia dziecku świetnego startu i wykształcenia w nim samodyscypliny i pracowitości.
Negatywne konsekwencje
Jednak zdecydowanie można powiedzieć, że perfekcjonizm szkodzi. Powoduje on lęk przed oceną i przyczynia się do obniżenia samooceny i własnej efektywności. W związku z tym perfekcjonizm wiąże się z depresją, zaburzeniami snu, zaburzeniami odżywiania (szczególnie anoreksją) i obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniem osobowości.
Jak przeciwdziałać perfekcjonizmowi
Perfekcjoniści rzadko cieszą się z rezultatów własnej pracy. Dlatego warto po oddaniu projektu czy wykonaniu listy rzeczy do zrobienia, docenić siebie. Może to być pójście do salonu spa, kina, czy kolacja w drogiej restauracji. Może to też być chwila refleksji nad tym, że udało się zmierzyć się z wymagającymi obowiązkami i im sprostać. Nawet jeśli, nie wyszło do końca idealnie, to umiejmy sobie powiedzieć, że jednak wykonaliśmy kawał dobrej roboty.
W przypadku odczuwania w sobie tendencji perfekcjonistycznych można spróbować im się troszkę postawić. Jeśli np. dbamy o idealny wygląd, to spróbujmy raz pokazać się w niewyprasowanej koszuli. Możemy w takiej sytuacji czuć się nieprzyjemnie. Jednak warto przetrzymać taki niepokój, aby udowodnić sobie, że nic strasznego się nie stanie, jeśli nie będzie się ciągle idealnym.
Należy pamiętać, że poproszenie o pomoc nie jest oznaką słabości. Posiadanie wartościowych relacji z innymi ludźmi, na których wsparcie możemy liczyć, jest ogromnym zasobem. Często ludzie są przekonani, że sami wykonają daną czynność szybciej i lepiej. Przykładem może być rodzic, który wyciera kurze w pokoju dziecka zamiast niego, bo zakłada, że zrobi to dokładniej i zajmie mu to mniej czasu. Jednak dzielenie się obowiązkami, zamiast brania wszystkiego na siebie świadczy o umiejętności dobrej organizacji i pracy w grupie. Inni ludzie zaś często cieszą się, jeśli mogą pomóc swoim bliskim.
Zawsze również można skorzystać z pomocy psychoterapeuty. Zobacz Rodzaje Psychoterapii – Jaką Psychoterapię Wybrać
Pozytywny perfekcjonizm
Należy zwrócić uwagę, że perfekcjonizm ma dwie strony medalu, bądź dwa wymiary. Mówi się bowiem o adaptacyjnym perfekcjonizmie. Polega on na wykonywaniu zadań starannie, byciu sumiennym, pracowitym i zaangażowanym. Osoba o takim zdrowym perfekcjonizmie jest również zmotywowana do nauki i działania oraz sukcesywnie osiąga kolejne cele i realizuje swoje plany.
Jak odróżnić zdrowy i neurotyczny perfekcjonizm?
Warto wiedzieć, gdzie zaznaczają się różnice w dążeniu do doskonałości, która przynosi nam korzyści, a która jest dla nas nieadaptacyjna. Osoba cechująca się pozytywnym perfekcjonizmem wyznacza sobie wymagania, które są możliwe do zrealizowania, ta zaś o perfekcjonizmie negatywnym stawia przed sobą bardzo zawyżone standardy, przez co okropnie trudno jest je spełnić. W zdrowym perfekcjonizmie osoba czuje radość i spełnienie po zakończeniu zadania. Natomiast w przypadku perfekcjonizmu ze znamionami psychopatologii nie odczuwa ona tych pozytywnych emocji. Główną motywacją zdrowego perfekcjonisty jest pragnienie sukcesu. Neurotyczny perfekcjonista natomiast głównie boi się porażki, a także szeregu negatywnych uczuć – złości, poczucia winy, smutku i żalu wobec siebie. Dodatkowo jednostka pozytywnie perfekcyjna potrafi zmniejszyć próg idealności wykonania zadania, jeśli przyniesie jej to więcej korzyści.
