Czym są stereotypy?
Stereotypy to schematy poznawcze, które ułatwiają postrzeganie świata. Stereotypy zawierają uproszczone przeświadczenia dotyczące różnych zjawisk. Powstają wskutek własnych obserwacji, wzorców kulturowych, przejmowania poglądów innych ludzi lub czynników emocjonalnych. Są to przekonania zbiorowe. Zjawisko to jest wyjątkowo zauważalne, jeśli chodzi o płeć. Powstawanie stereotypów ma na celu uproszczenie poruszania się po skomplikowanym świecie pełnym nowych bodźców. Dzielenie na kategorie oszczędza nam czas i wysiłek potrzebny na procesowanie nowych informacji.
Stereotypy płci
Jako ludzie od niepamiętnych czasów mamy zakorzenione w psychice mechanizmy dokonujące podziału świata na męski i kobiecy. Stereotypy płci to przekonania dotyczące cech mężczyzn i kobiet, jak również działań podejmowanych przez daną płeć. Stereotypy płci dotyczą: cech osobowości, wyglądu zewnętrznego, ról społecznych oraz wykonywanych zawodów. Różnica w fizyczności kobiet i mężczyzn najmocniej wpływa na powstawanie stereotypów i podzielenie ról społecznych na świecie.
Role płciowe
Role płciowe to zbiór zachowań i postaw uważanych przez społeczeństwo za akceptowalne. Obejmuje to sposób, w jaki mają zachowywać się kobiety i mężczyźni, zależnie od kultury, grupy etnicznej. Podział na role płciowe w niektórych krajach znacznie zmienia się z czasem. Niektóre kultury w coraz mniejszym stopniu “kontrolują” to, co wypada mężczyznom i kobietom. Role płciowe mogą wpływać na powstawanie stereotypów w kulturze.
Podział od najwcześniejszych lat
Od najwcześniejszych lat chłopcy i dziewczęta socjalizowani są oddzielnie. Zauważalne są różnice w wychowaniu zależnie od płci. Mózgi obu płci rozwijają się w innym tempie, wpływając na zachowanie dzieci. To ma odzwierciedlenie w dojrzewaniu dzieci i postrzeganiu ich przez społeczeństwo. Podziału na płeć dokonujemy od najmłodszych lat, nawet w dobrze akcesoriów i ubranek dla niemowlaków: chłopcom przypisujemy kolor niebieski, natomiast dziewczynkom różowy.
Stereotypy w wychowaniu dziewczynek
Dziewczynki zazwyczaj postrzega się jako grzeczniejsze. Ich mózgi dojrzewają szybciej, dlatego szybciej rozumieją polecenia rodziców i nauczycieli. Od najmłodszych lat przygotowywane są do pełnienia ról, zapisanych w ciągu ewolucji. Stereotypowo ukierunkowuje się je do pełnienia roli matki i orientacji na dom. Dziewczynki nauczane są pasywności i zależności, które w społeczeństwie stereotypowo są cechami wiążącymi się z obniżeniem wartości. Postrzegane są jako wrażliwsze, co sprawia, że dorośli z reguły są delikatniejsi w kontaktach z dziewczynami.
Zauważa się u nich lepsze zdolności manualne. Określa się je również jako łagodniejsze, dziewczynki wykazują mniejszą skłonność do zachowań agresywnych i ryzykownych. Szybciej rozwija się u nich mowa, co może mieć wpływ również na uczuciowość i łatwość w wyrażaniu emocji. Dzięki tym cechom dziewczynki ukierunkowuje się do pełnienia ról społecznych służących wsparciu i pomocy innym. Dziewczynki uczą się, że powinny być miłe, uległe i delikatne, a wyrażanie agresji lub złości jest nieodpowiednie. To powoduje, że wiele dziewcząt ma trudności w wyrażaniu siebie i nie czuje się pewnie w sytuacjach wymagających asertywności.
Stereotypy w wychowaniu chłopców
Małych chłopców naucza się niezależności i kompetencji już od najmłodszych lat. Ukierunkowani są na rozwiązywanie problemów, asertywność i zaradność, czyli cechy, które postrzegane są jako wartościowe w społeczeństwie. Chłopcy są bardziej zorientowani na działanie. Jednakże w okresie wczesnego dzieciństwa to chłopcy wykazują delikatniejszą konstrukcję psychiczną niż dziewczynki. Częściej płaczą i są bardziej podatni na stres. Wolniej rozwija się u nich zdolność mowy, co może mieć wpływ na trudność w rozumieniu i wyrażaniu uczuć w późniejszych latach. Stosowanie stereotypów płciowych w wychowaniu chłopców może prowadzić do ograniczeń ich emocjonalnego wyrazu. Chłopcy uczą się, że powinni być twardzi, niezależni i odważni, a że wyrażanie emocji jest oznaką słabości. Te wyobrażenia prowadzą do tego, że chłopcy często nie radzą sobie w sytuacjach, w których potrzebują pomocy, i że nie potrafią radzić sobie z emocjami.
Chłopcy lubią być w ciągłym ruchu, preferują zajęcia wymagające aktywności fizycznej. Chłopców postrzega się jako bardziej sprawnych i silniejszych, na co wpływ mają cechy biologiczne. Nie boją się podejmować nowych wyzwań, co również spotyka się z aprobatą społeczną. Chłopcy wykazują lepszą orientację przestrzenną, dlatego częściej wybierają zabawki, które się poruszają.
Wpływ stereotypów na życie dorosłe
Wpływ stereotypów, które funkcjonowały w życiu człowieka od okresu dzieciństwa widoczny, jest w życiu dorosłym. Zauważalne są różnice w postrzeganiu kobiet i mężczyzn, szczególnie w pełnieniu ról społecznych. Może się to przyczyniać do nierównych szans w funkcjonowaniu społecznym obu płci. Wpływ stereotypów może mieć znaczenie w wyborze ścieżki zawodowej. „Kobiece” cechy zazwyczaj łączy się z zawodami wymagającymi dobrze rozwiniętej umiejętności komunikacji. Zawodami łączącymi się z wychowywaniem dzieci lub opiekowaniem się innymi. Kobietom znacznie częściej przypisuje się zajęcia wymagające zmysłu estetycznego. “Męskie” zawody często wymagają siły fizycznej. Mężczyźni częściej podejmują się zawodów wymagających logicznego myślenia.
Stereotypy w dużym stopniu odnoszą się również do wyglądu kobiet i mężczyzn. Najprostszym przykładem są długie włosy u kobiet, a krótkie u mężczyzn. Zachowania obydwu płci są również stereotypizowane. Od kobiet oczekuje się delikatności, empatii, współczucia. Natomiast mężczyzn z góry często uważa się za zdecydowanych, ambitnych, pewnych siebie.
Jak postrzegane są kobiety?
Kobiety są przede wszystkim postrzegane jako słabsze fizycznie, na co ma wpływ różnica w budowie ciała oraz fizjologia. O kobietach mówi się, że są wrażliwsze. Postrzegane są jako czułe i troskliwe, nie tylko w kontekście macierzyństwa. Kobiety są również postrzegane jako bardziej emocjonalne. Łatwiej im wyrażać uczucia, spotykane to jest również z większą aprobatą społeczną niż u chłopców. Widok płaczącej dziewczyny lub kobiety nie wywołuje takiego zdziwienia, jakie mógłby wywołać widok płaczącego mężczyzny. Niestety emocjonalność kobieca bywa również obiektem wyśmiewania. Kobiety określa się jako bardziej drażliwe i mniej zrównoważone.
Jak postrzegani są mężczyźni?
W dorosłości mężczyźni postrzegani są jako silniejsi, zarówno psychicznie, jak i fizycznie. O mężczyznach mówi się również, jako o bardziej skłonnych do agresji, na co wpływ ma poziom testosteronu. Mężczyzn określa się jako niezależnych i samodzielnych. Podkreśla się ich otwartość na doświadczenia i skłonność do ryzyka. Lubią czuć odpowiedzialność za siebie samych. Mężczyzn postrzega się jako bardziej sprawczych.
Jak zapobiegać stereotypowemu wychowaniu dziewczynek i chłopców?
Stereotypy płciowe wciąż wpływają na wychowanie chłopców i dziewczynek, ale istnieją sposoby, aby temu zapobiec.
- Eliminowanie stereotypów płciowych z kultury – jednym z kluczowych sposobów zapobiegania stereotypowemu wychowaniu chłopców i dziewczynek jest eliminowanie stereotypów płciowych z kultury. Reklamy, filmy, telewizja i inne media powinny unikać przedstawiania mężczyzn i kobiet w sposób stereotypowy i powinny zamiast tego przedstawiać różnorodność. Dzięki temu dzieci będą mieć szansę zobaczyć, że każdy może robić to, co chce, niezależnie od płci.
- Wprowadzenie edukacji antydyskryminacyjnej w szkołach – szkoły powinny wprowadzić edukację antydyskryminacyją już od najmłodszych lat. Dzieci powinny uczyć się, że każdy człowiek jest równy i że nie ma znaczenia, czy jest chłopcem, czy dziewczynką. Nauczyciele powinni również uczyć dzieci, jakie zachowania są nieodpowiednie i jakie mogą prowadzić do dyskryminacji.
- Dbanie o różnorodność w zabawach i grach – rodzice i opiekunowie powinni zadbać o to, aby dzieci miały dostęp do różnorodnych zabaw i gier, które nie są skierowane tylko do jednej płci. Dzięki temu dzieci będą miały możliwość wyrażania siebie i rozwijania swoich zainteresowań bez ograniczeń.
- Zachęcanie do wyrażania emocji – powinniśmy zachęcać chłopców i dziewczynki do wyrażania swoich emocji, bez względu na to, czy są one pozytywne, czy negatywne. Rodzice i opiekunowie powinni uczyć dzieci, że nie ma nic złego w wyrażaniu emocji i że każdy człowiek ma prawo do odczuwania różnych uczuć.
- Równość płci w rodzinie i pracy Ważnym aspektem zapobiegania stereotypowemu wychowaniu chłopców i dziewczynek jest równość płci w rodzinie i pracy. Ojcowie powinni brać udział w opiece nad dziećmi tak samo, jak matki, a kobiety powinny mieć takie same szanse na awans i wyższe stanowiska jak mężczyźni. Dzięki temu dzieci będą miały szansę zobaczyć, że nie ma różnicy między płciami i że każdy człowiek ma prawo do takich samych szans.
Podsumowanie
Funkcjonujące stereotypy płci, pomimo iż służą uproszczeniu postrzegania świata, mogą działać krzywdząco. Dewaloryzacja cech “kobiecych” ma wpływ na poczucie własnej wartości, negatywnie wpływa na poziom samooceny. Każdy człowiek posiada cechy zarówno “kobiecie” jak i “męskie”. Podział na role płciowe i stereotypy mogą wywierać na jednostce presję i odbierać jej poczucie indywidualności. Oczekiwania społeczne nie muszą być zgodne, z tym co czujemy i myślimy o sobie naprawdę i z tym, jacy chcemy być w określonych sytuacjach. Presja może wywoływać poczucie niespełniania oczekiwań, co wywołuje w jednostce wiele negatywnych odczuć. Obecnie zachodzi wiele zmian, które prowadzą do wychodzenia ze sztywnych ram stereotypów. Ludzie stają się coraz bardziej otwarci na nowe, a nawet ciekawi innych i ich naturalności.
