Pojęcie archetypu
Archetyp to uniwersalny dla większości kultur wzorzec, motyw lub postać, która występuje świecie literackim i otaczającej nas rzeczywistości. W kontekście personalnym archetyp to pierwowzór postaci, zdarzenia, schematu. To wzorzec reagowania i postrzegania świata. Archetypy wprowadzają porządek w życie społeczeństwa. Archetypy występują w ludzkiej nieświadomości. Są źródłem niezastąpionej mądrości. Archetypy mogą uczynić nas bardziej świadomymi samych siebie.
Teoria nieświadomości
Teoria archetypów wywodzi się od Carla Gustava Junga. Pod pojęciem archetypu Jung rozumiał schematy, które przejawiają się w postaci symboli i metafor. Należą do sfery pierwotnych obrazów i wyobrażeń. Są one trudne do wyrażenia w pełni za pomocą słów. Dodatkowo, według Junga człowiek jest istotą uczestniczącą w treści nieświadomości zbiorowej. W naturze człowieka, w jego psychice tkwią zapisy będące dziedzictwem doświadczeń pokoleń żyjących przed nim. Jung ujął nieświadomość słowami “Twoja wizja stanie się jasna tylko wtedy, gdy wejrzysz we własne serce. Kto patrzy na zewnątrz – śpi. Kto patrzy do wewnątrz – budzi się.” Psychoanalityk przeciwstawia się zawężonemu pojmowaniu ludzkiego rozumu.
Archetypy Carla Gustava Junga
Zgodnie z teorią Junga archetypy są uniwersalne dla wszystkich ludzi. Pojęcie to wyznacza myślenie, czucie oraz ludzkie postawy. Szwajcarski psychiatra stworzył listę archetypów, które pojawiają się w procesie rozwoju jednostki. Jung w swoich rozważaniach opierał się na powszechnych myślach ludzkich. Według Junga nie ma znaczenie miejsce pochodzenia, czy kultura, w jakiej się wychowujemy, aby archetyp powstał w naszych umysłach.
Archetyp Persony
Persona reprezentuje ogólną postawę człowieka wobec otaczającego świata. To to, co na zewnątrz nas. Archetyp Persony symbolizuje to, kim człowiek jest, a kim chce być w oczach innych ludzi. Najlepszy jest balans, znalezienie złotego środka między tymi dwoma sferami życia. Może być określana jako kompromis między wymaganiami otaczającego świata a światem wewnętrznym jednostki.
Cień
Cień uosabia instynkty i nierozwinięte aspekty osobowości człowieka, które pragną się ujawniać. Może zawierać w sobie ryzyko, spontaniczność, zabawę, nieprzewidywalność, budzić zainteresowanie innych. Cień jest niewidzialny. Jest nieodłączną częścią naszej psyche. Archetyp Cienia nie jest zły, ale może być określony jako prymitywny. Może zawierać treści nieświadome. W analizach Junga pacjentom trudno było skonfrontować się z treściami nieświadomości, reakcją na to była ucieczka w świat złudzeń. Cień reprezentuje popędy.
Anima i Animus
Anima reprezentuje pierwiastek żeński, natomiast Animus męski. Są przeciwieństwami, ale idealnie się uzupełniają. Archetypy te są dopełnieniem persony. Anima to kobiecy aspekt mężczyzny, istniejący w jego nieświadomości ideał kobiety. Animus to męski pierwiastek kobiety, istniejący w jej nieświadomości jako ideał mężczyzny. Aby osobowość rozwijała się harmonijnie, ważna jest obecność i równowaga obydwu pierwiastków.
Archetyp Starego Mędrca
Archetyp Starego Mędrca symbolizuje pierwiastek duchowy. Jest wielowymiarowy. Może przybierać formę bezgranicznej wiedzy i zrozumienia, jak również ogarnięty swoją ogromną wiedzą, zamknięty na uczucia innych. Stary Mędrzec reprezentuje doświadczenie wynikające z długiego życia, a także harmonię i jedność z naturą. Jest gotów przekazać swoją wiedzę i mądrość młodszym pokoleniom. Jest on również w stanie pomóc w rozwiązaniu problemów i konfliktów, a także stanowić wzór do naśladowania dla innych.
Wielka Matka i Ojciec
Wielka Matka określana jest również jako Matka Natura, Wielka Matka Ziemia. Symbolizuje matczyną miłość, wszechobecne współczucie. Jest pełna zrozumienia, wybaczenia, pragnienia dobra dla wszystkich. Jest kwintesencją wielkiej miłości oraz głosi ostateczną prawdę. Archetyp Matki wyraża to, co tkwi w naturze: siłę, płodność. Jest to obraz matki-ziemi, natury, ojczyzny. To to, co pierwotne, dzikie, namacalne i rzeczywiste. Archetyp Ojca zawiera zestaw sił przeciwstawnych. Z jednej strony cechuje się destruktywnością, siłą, władzą, skutecznością, agresją i dobitnością. Jednocześnie symbolizuje miłość, ochronę, prawo i autorytet. Cechuje się ogromną siłą psychiczną i społeczną. Pomaga w osiągnięciu wyznaczonych celów.
Jaźń
Jaźń jest archetypem pełni psychicznej, całkowitości. Symbolizuje ideał samorealizacji, ponieważ jest czymś więcej niż ego. Prezentuje zestawienie, w którym znajdują się wszystkie siły psychiczne, gdzie świadomość i nieświadomość stają się jednym. Jung porównywał Jaźń z mandalą, okręgiem pełnym figur i ruchów. Miało to odzwierciedlać całą naszą skomplikowaną strukturę psychiczną.
Niewinny
Archetyp Niewinnego symbolizuje osobę, która pragnie piękna i dobra. Dostrzega je we wszystkim, co nas otacza. Wierzy w dobro świata. Jest gotowa zawsze nieść pomoc. Charakteryzuje ją czystość intencji. Archetyp Niewinnego często kojarzony jest z dziecinnym i spontanicznym sposobem myślenia, a także z wrażliwością i delikatnością.
Sierota
Postać Sieroty upodabnia się do Niewinnego, tak naprawdę podszywając się i kryjąc w sobie cynizm i destrukcję. Sierota stawia się w roli ofiary, idealnie manipulując. Jej celem jest zdobywanie współczucia innych. Sierota czuje się bezradny wobec życia. Sierota obwinia siebie, jednocześnie szukając siły sprawczej na zewnątrz.
Opiekun
Archetyp Opiekuna chroni przed niebezpieczeństwami. Podejmuje się realnych działań, aby zapobiegać katastrofom. Jego celem jest ochrona innych. Niestety może być postrzegany jako męczennik, afiszujący się ze swoimi dokonaniami i poświęceniem dla innych.
Bohater
Bohater jest ucieleśnieniem silnego mężczyzny, uwalniający od wszelkiego zła. Archetyp Bohatera jest gotów stawić czoła przeciwnością losu. Zawsze zwycięża. Jest usposobieniem taki cech jak uczciwość, szlachetność, odwaga i męstwo.
Twórca
Archetyp Twórcy cechuje się kreatywnością, wolnością i twórczością. Jest niezależny, odznacza się ogromną pasją do tworzenia. Niestety twórca ma tendencję do poświęcania czasu na analizowanie problemu, zamiast na działanie.
Archetyp w kulturze
Archetypy jako wzorce postaw porządkują życie człowieka. Są zbiorem symboli i obrazów dziedziczonych przez wszystkich ludzi. Jung określa archetypy jako niezbywalne dążenia ludzkiego umysłu do tworzenia obrazów będących lustrem dla zbiorowej nieświadomości. Archetypy zawierają spory ładunek emocjonalny. Poznanie archetypów i kontakt z nimi pozwala na głębokie i świadome przeżycie wartości zbiorowych, wartości kultury.
Archetypy są obrazami zawierającymi wartości kulturowe, a ich źródłem są zapisy w psychice osoby. Powstają na podstawie doświadczeń i powtarzają się przez wiele pokoleń. Archetypy możemy spotkać w dziełach sztuki, mitach, rytuałach, obrzędach religijnych, dziełach literackich. Poniżej wyróżniono podstawowe archetypy pojawiające się w kulturze:
- poszukiwanie – główny bohater wyrusza w podróż, aby osiągnąć wyznaczony przez siebie cel;
- podróż i powrót – główna postać zmienia swoje otoczenie, wyrusza w nieznane, przeżywa różne historie, aby na koniec wrócić do miejsca, z którego wyruszyła;
- przejście od ubóstwa do bogactwa – głowy bohater z przeciętnego staje się sławny, z biednego bogaty;
- pokonanie potwora – zazwyczaj główny bohater toczy walkę z potworem, kończącą się sukcesem bohatera;
- komedia – bohaterowie po wielu kłótniach i niezgodach dochodzą do rozwiązania i porozumienia, doprowadza to historię do szczęśliwego zakończenia;
- tragedia – otoczenie postaci wykazuje brak zrozumienia względem określonej wady postaci lub postać sama nie rozumie określonej wady, co ostatecznie doprowadza do katastrofy;
- odrodzenie – postać przez długi czas historii jest we władaniu ciemnej, złej mocy, która w końcu zostanie przezwyciężona najczęściej przez dobro i miłość.
Podsumowanie
Archetypy, według Junga, to nieświadome struktury psychologiczne, które są dziedziczone przez każdego człowieka z poprzednich pokoleń i ukształtowane przez doświadczenia i historię ludzkości. Są one podstawowymi wzorcami, które pojawiają się w ludzkim zachowaniu, myśleniu i emocjach, a ich poznanie może pomóc w zrozumieniu siebie i innych ludzi. Mają kluczowe znaczenie dla rozwoju jednostki i są istotne dla procesu indywidualizacji. Jung rozwinął również koncepcję kolektywnego nieświadomego, które jest zbiorem wszystkich doświadczeń ludzkości i wpływa na nasze zachowania i wybory. Teoria Junga ma ważne zastosowania w dziedzinach takich jak psychologia, literatura, sztuka i marketing.
Choć każdy człowiek posiada w sobie wszystkie archetypy, to niektóre z nich są bardziej wyraziste i zauważalne w naszym życiu. W zależności od indywidualnego doświadczenia, wychowania i innych czynników, niektóre mogą być bardziej lub mniej rozwinięte. Każdy z nas może mieć różne archetypy bardziej lub mniej wykształcone. Przykładowo u jednej osoby archetyp matki może być bardzo silny, podczas gdy u innej osoby archetyp ojca może być bardziej wyrazisty. Niektóre mogą być również bardziej lub mniej aktywne w zależności od etapu życia i sytuacji, w której się znajdujemy.
