Pierwszym skojarzeniem, kiedy rozmawiamy na temat zaburzeń nastroju (zaburzenia afektywne) jest depresja. Jest ona jednym z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych w populacji ogólnej. Wiąże się z cierpieniem psychicznym, niezdolnością do odczuwania przyjemności, często także z dolegliwościami fizycznymi i z brakiem motywacji do wykonywania codziennych obowiązków. Choć zaburzenia afektywne najczęściej ujawniają się pomiędzy 15. a 30. rokiem życia, to mogą wystąpić na każdym etapie życia. Warto jednak pamiętać, że nie każde obniżenie nastroju jest równoznaczne z depresją. Istnieją przypadki, że utrata radości z życia wraz z innymi objawami ze strony psychiki utrzymują się długo, jednocześnie nie będąc na tyle silne, aby można było zdiagnozować epizod depresyjny. W takiej sytuacji, stan ten opisujemy jako dystymia, czyli tzw. przewlekłe i uporczywe zaburzenie nastroju.
Czym jest dystymia?
Aktualnie uważa się, że dystymia to jedno z zaburzeń nastroju. Kiedyś nazywano ją „depresją lękową”, „nerwicą depresyjną”, „depresją lękową przewlekłą” czy „depresyjnym zaburzeniem osobowości”. Dystymia przejawia się przewlekle obniżonym nastrojem, jednocześnie nie spełniając kryteriów epizodu depresyjnego. Osoby z dystymią miewają okresy dobrego samopoczucia, ale przez większość czasu, który może trwać nawet lata, dominuje u nich uczucie zmęczenia i przygnębienia. Wykonują wszystko z ogromnym wysiłkiem i brakiem zadowolenia. Osoby te są zniechęcone i cierpiące, a także skarżą się na zaburzenia snu. Dystymia zazwyczaj zaczyna się w młodości i przez wiele lat utrzymuje się na podobnym poziomie.
Dystymię rozróżnia się na pierwotną i wtórną. Pierwotna czyli taka, która pojawia się samoistnie, bez towarzyszących problemów zdrowotnych. Wtórnej natomiast często współtowarzyszy przewlekła choroba somatyczna. Dystymia jest dość częstym zaburzeniem i w populacji ogólnej jej częstość może sięgać nawet 3–5%. Jest bardziej rozpowszechniona wśród osób leczonych przewlekle, występuje z częstością do 15%. Dystymia jest częstsza u kobiet około 2-krotnie, choć w niektórych pracach wykazano, że ten stosunek jest jeszcze większy, nawet 5-krotny.
Rozpoznawanie dystymii
W dystymii na pierwszy plan wysuwają się takie objawy, jak:
- umiarkowane obniżenie nastroju;
- gorsze samopoczucie;
- niska samoocena;
- uczucie przewlekłego zmęczenia;
- obojętność;
- anhedonia;
- nadmierny samokrytycyzm;
- oskarżanie się;
- zamartwiania się;
- drażliwość;
- dobowe wahania nastroju;
- uczucie lęku;
- zaburzenia snu.
Kryteria diagnostyczne
W przeciwieństwie do depresji, zwłaszcza jej ciężkich epizodów, osoby te z reguły wywiązują się ze swoich zawodowych i rodzinnych zobowiązań. Jednak ani praca, ani obowiązki domowe nie dają im poczucia zadowolenia. Samobójstwa są rzadsze niż u osób z epizodami depresji, niemniej jednak z powodu przewlekłości dystymii i braku szybkiej poprawy klinicznej nie można tego ryzyka lekceważyć.
Zgodnie z obowiązującymi w Polsce kryteriami ICD-10, aby rozpoznać dystymię, konieczne jest spełnienie poniższych kryteriów:
- Występowanie stałego lub nawracającego obniżenia nastroju w okresie trwającym co najmniej 2 lata. Ewentualne, okresowe wyrównanie nastroju rzadko utrzymuje się dłużej niż kilka tygodni. Należy także wykluczyć obecność epizodów hipomanii.
- Żaden albo prawie żaden z obecnych w tym czasie epizodów depresji nie jest na tyle ciężki, aby spełniać kryteria lekkiego epizodu depresyjnego.
- W ciągu przynajmniej niektórych z okresów depresji występują co najmniej 3 spośród niżej wymienionych objawów:
- zmniejszenie energii lub aktywności;
- zaburzenia snu;
- mała wiara w siebie i poczucie niedostosowania;
- zaburzenia koncentracji;
- płaczliwość;
- zmniejszenie zainteresowania seksem lub satysfakcji z aktywności seksualnej oraz innych czynności sprawiających przyjemność;
- poczucie bezradności lub zmartwienia;
- wrażenie, że codzienne trudności i odpowiedzialności są niemożliwe do przezwyciężenia;
- pesymizm dotyczący przyszłości lub nadmierne rozpamiętywanie przeszłości;
- wycofanie społeczne;
- zmniejszenie rozmowności.
Przyczyny powstawania dystymii
Przyczyny dystymii różnią się w zależności od osoby. Według specjalistów powodami, dla których dystymia występuje, to najczęściej:
- czynniki genetyczne – dystymię częściej diagnozuje się w sytuacji, gdy u osób z bliskiej rodziny również występowało to lub inne zaburzenie nastroju;
- zaburzenia neuroprzekaźników w mózgu – tak jak w przypadku depresji. Przekaźnikami tymi są: serotonina i adrenalina;
- zaburzenia pracy tarczycy i inne zaburzenia hormonalne;
- przyczyny zewnętrzne – przewlekłe obniżenie nastroju, które objawy dają już podstawy do stwierdzenia dystymii, mogą być związane z np.: przeżyciem traumatycznych wydarzeń z przeszłości lub sytuacji nieprzepracowanej żałoby.
Jak przebiega dystymia?
Dystymia to przewlekłe zaburzenie, które utrzymuje się wiele lat, a nawet przez całe życie. Jej początek jest trudny do określenie, często rozwija się ona powoli i podstępnie. Dystymia ma charakter zmienny, przebiega z okresami względnej poprawy, które osoby nie określają jako „zdrowienie”. Ze względu na długotrwały charakter zaburzeń dystymia ma duży i niekorzystny wpływ na funkcjonowanie osób w środowisku rodzinnym, pracy i na innych polach aktywności społecznej. Warto mieć na uwadze, że w fazie zaostrzeń istotnie zwiększa się ryzyko podjęcia przez osobę próby samobójczej. Dlatego ważne jest, aby osoby z dystymią udały się do specjalisty, który będzie w stanie jej pomóc.
Leczenie dystymii
W terapii zaburzeń dystymicznych zastosowanie ma zarówno psychoterapia, jak i farmakoterapia. Najbardziej zalecaną formą terapii jest terapia poznawczo-behawioralna. Dzięki niej osoba może nauczyć się samodzielnego radzenia sobie ze smutkiem i samodzielnego zapobiegania nawrotom nasilania się objawów. Terapia pozwala również zrozumieć przyczyn dystymii leżących po stronie psychiki. Ważne jest również, aby osoba z zaburzeniem nastroju pozostał również pod opieką lekarza psychiatry. Z reguły przepisywana są leki przeciwdepresyjne, a niekiedy neuroleptyczne. Jako leki neuroleptyczne rozumiemy leki stosowane głównie w leczeniu schizofrenii. Stosowanie ich jest skuteczne przy leczeniu dystymii, co potwierdzają badania. Warto pamiętać, że zakres stosowanych dawek jest podobny jak przy terapii zespołów depresyjnych, ale konieczne jest zdecydowanie dłuższe przyjmowanie leku.
Połączenie psychoterapii wraz z farmakoterapią jest kluczowe, gdyż okazuje się, że przynosi ona najlepsze efekty. Bardzo często przy takim połączeniu metod leczenia osoby zaczynają czuć się znacząco lepiej już po kilku tygodniach lub miesiącach. Z biegiem czasu ich satysfakcja z życia znacząco rośnie.
Nie poddawaj się
Nowoczesne metody psychoterapii połączonej z odpowiednio dobraną farmakoterapią potrafią pomóc. Dzięki psychoterapii będzie Ci łatwiej zrozumieć co tak naprawdę się dzieje. Poznasz różnego rodzaju techniki pomagające uniknąć nawrotów, kiedy się jednak pojawią, dzięki terapii, będzie Ci łatwiej pokonać przeszkodę jaką jest dystymia.
Pamiętaj, że Twoje emocje, w tym smutek zawsze są ważne, niezależnie od sytuacji w której się znajdujesz. Jeśli czujesz, że cierpisz i uczucie to zaczyna destrukcyjnie wpływać na którykolwiek z obszarów Twojego życia, to nie obawiaj się sięgnąć po pomoc.
