Rys historyczny
Pojęcie zaburzenia borderline zostało wprowadzone w latach trzydziestych przez Adolfa Sterna. Sam termin borderline odwołuje się do problematycznej diagnozy niektórych pacjentów psychiatrycznych, których objawy zaliczały się zarówno do kryteriów diagnostycznych psychozy, jak i nerwicy. Dlatego też zaburzenie borderline (w dosłownym tłumaczeniu z j.angielskiego “linia graniczna”) nazywane jest również zaburzeniem z pogranicza, granicznym zaburzeniem osobowości, ale też po prostu osobowością chwiejną emocjonalnie. W ramach DSM kategoria zaburzenia osobowości borderline pojawiła się w wersji III. Obecnie to zaburzenie jest bardzo często rozpoznawane u osób zgłaszających się na terapię.
Obraz kliniczny zaburzenia z pogranicza
Zaburzenie osobowości borderline charakteryzuje się chwiejnością emocjonalną, zachowaniami impulsywnymi, częstymi zmianami w postrzeganiu Ja oraz nietrwałymi i burzliwymi związkami interpersonalnymi. W klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-5 zaburzenie z pogranicza zaliczane jest do wiązki B. Wiązka ta obejmuje również narcystyczne, histrioniczne, antyspołeczne zaburzenie osobowości. Ich wspólną cechą są zachowania o charakterze niekonsekwentnych, emocjonalnych i dramatycznych.
Według APA (Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) na zaburzenie z pogranicza cierpi ok. 2% populacji ogólnej. Wspomniana wysoka częstotliwość diagnozowania może wiązać się z tym, że graniczne zaburzenie osobowości współwystępuje z innymi problemami natury psychicznej. Z samych zaburzeń osobowości można wskazać osobowość histrioniczną, zależną, a także narcystyczną, antyspołeczną, obsesyjno-kompulsyjną i unikającą. Głównym powodem przyjścia do gabinetu psychoterapeuty jest często depresja lub uzależnienie od alkoholu, czy narkotyków. Należy zaznaczyć, że dwukrotnie częściej występuje ono u kobiet.
Kryteria diagnostyczne Borderline
Kryteria umożliwiające rozpoznanie borderline są przedstawione w klasyfikacji chorób ICD-11 oraz klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-5. W przypadku drugiej klasyfikacji wskazuje się 9 kryteriów, z których spełnienie pięciu pozwala na diagnozę zaburzenia.
Lęk przed odrzuceniem
Główną cechą osobowości z pogranicza jest intensywny lęk przed odrzuceniem. Taka osoba desperacko stara się zapobiec odrzuceniu (wyimaginowanemu lub prawdziwemu) przez bliską osobę. Może nawet zerwać relację jako pierwsza, aby tylko nie być odrzuconą. Takie osoby też traktują siebie jako kogoś niewystarczającego. Tłumaczą sobie tym wszystkie porażki odnoszone zarówno na gruncie zawodowym, jak i prywatnym. Te nieustające myśli o odrzuceniu stają się samospełniającą się przepowiednią. Osoby z granicznym zaburzeniem osobowości są bardzo wyczulone na każdą, nawet najmniejszą zmianę w zachowaniu partnera, która mogłaby sygnalizować osłabienie jego zainteresowania czy miłości. W sytuacji pojawienia się takich “znaków” pacjenci z borderline będą reagować nerwowością, rozdrażnieniem, a nawet agresją. Przez co związek z osobą o zaburzeniu osobowości z pogranicza jest niezwykle trudny i wyniszczający.
Burzliwe i nietrwałe związki
Osoby z diagnozą borderline po zakończeniu jednego związku, szybko rozpoczynają kolejny. Nie chcą być same, ponieważ same czują się słabe, delikatne, bezbronne. W związkach osoba, cechująca się osobowością chwiejną emocjonalnie, będzie postrzegać swoją wybrankę lub wybranka na dwa całkowicie różne sposoby. Szczególnie na początku będzie ją lub jego idealizować i podziwiać. Taka relacja jest niezwykle atrakcyjna dla drugiej osoby – osoba z borderline wydaje się wyjątkowo empatyczna, pełny energii i optymizmu. Jest też bardzo zaangażowana. Jednak z czasem zaczyna się robić coraz gorzej. Osoba z granicznym zaburzeniem zaczyna coraz bardziej dewaluować partnerkę, czy partnera. Coraz częściej postrzega takiego kogoś za całkowitą pomyłkę i porażkę życiową.
Niestabilne poczucie tożsamości
Obraz Ja osób z borderline nie jest stabilny. Percepcja własnej osoby ciągle się zmienia. Postrzeganie samego siebie jest silnie zaburzone i wydaje się być zależne od obecnej sytuacji życiowej, chociażby jakości bliskiego związku takiej osoby i również jej nastroju. Także samoocena waha się w takim przypadku od bardzo wysokiej do bardzo niskiej.
Impulsywne zachowania
Zaburzenie borderline charakteryzują też zachowania impulsywne, które objawiają się np. lekkomyślnym wydawaniem pieniędzy, ryzykownymi kontaktami seksualnymi, niebezpiecznej jeździe samochodem, drobnej kradzieży czy zaburzeniami odżywiania o typie bulimicznym. W skrajnych przypadkach mamy do czynienia z powtarzającymi się próbami samobójczymi i autoagresją. Samookaleczanie staje się sposobem na doraźne radzenie sobie z negatywnymi emocjami. Osoba z granicznym zaburzeniem osobowości może w akcie desperacji grozić samobójstwem zrobieniem sobie krzywdy lub odebraniem sobie życia, aby zapobiec opuszczeniu. Trzeba podkreślić, że ludzie z osobowością chwiejną emocjonalnie ze względu na swoją popędliwość są w dużym stopniu obciążeni ryzykiem samobójstwa.
Labilność nastroju
Impulsywne zachowanie często odzwierciedlają chwiejność emocjonalną osób z borderline, polegającą na zmienności nastroju i pojawiania się całej gamy różnych emocji w krótkim odstępie czasu. Są momenty furii, ale też szczęścia i radości. Silnie odznaczają się okresy smutku i drażliwości. Z tego powodu częstą metaforą używaną w odniesieniu do borderline jest “zepsuta karuzela” lub rollercoaster. Występuje również uczucie pustki i zwykłej nudy, która jest zagłuszana różnymi, impulsywnymi zachowaniami, które zapewnią odpowiedni poziom adrenaliny i wrażeń. Ponieważ też osoby z borderline mają trudności z samokontrolą, czyli opanowaniem swoich emocji, często ich złość przechodzi w agresję. Często wybuchają gniewem lub uczestniczą w bójkach. Można odnieść wrażenie, że osoby, które cierpią na zaburzenie z pogranicza, kontrolę nad własnym życiem oddają swoim emocjom.
W przypadku silnego stresu u osób z zaburzeniem z pogranicza mogą mieć miejsce epizody paranoidalne, charakteryzujące się omamami, lub objawy dysocjacyjne, jak depersonalizacja.
Podsumowanie
Konkludując według DSM-5 zaburzenie osobowości borderline przejawia się takimi cechami jak:
- Lęk przed odrzuceniem i dążenie do jego uniknięcia
- Burzliwe i nietrwałe związki, a także idealizowanie lub dewaluowanie partnera
- Nietrwały obraz siebie
- Impulsywne, zagrażające zachowania
- Zachowania autoagresywne oraz groźby i próby samobójcze
- Chwiejność emocjonalna
- Poczucie pustki
- Problemy z opanowaniem złości (wybuchy gniewu, bijatyki)
- Objawy paranoidalne lub dysocjacyjne, związane ze stresem
Etiologia zaburzenia
Zaburzenie z pogranicza ma swój początek w dzieciństwie i wiąże się z rodziną pochodzenia. Często w rodzinie osoby z borderline miały miejsce ciągłe kłótnie, konflikty, rozwody lub także alkoholizm i nadużycia. Rodzice, bądź najbliżsi opiekunowie mogli okazywać swoje zainteresowanie i troskę takiemu dziecku tylko w sytuacjach trudnych (np. porażka lub zagrożenie zdrowia). W ten sposób mogła się wykształcić autoagresja jako sposób poradzenia sobie z kryzysami. Środowisko dorastania mogło również mieć charakter unieważniający uczucia, przez co dziecko było uczone lekceważenia swoich emocji. To z kolei przyczynia się do braku umiejętności nazywania ich, akceptacji i prawidłowego przeżycia.
Warto zaznaczyć, że nadwrażliwość temperamentalna, związana z czynnikami genetycznymi, jest również ważna w budowaniu strategii obronnych i schematów zachowania. Rozwój zaburzenia może też być spowodowany traumą polegającą na opuszczeniu lub odrzuceniu, czy przemocy seksualnej, która powoduje przekonanie o własnej bezwartościowości i bezsilności. Według badań aż nawet 3/4 ludzi z osobowością chwiejną emocjonalnie mogło doświadczyć molestowania seksualnego w dzieciństwie.
Leczenie zaburzenia osobowości
W przypadku zaburzenia osobowości borderline istotne jest postawienie wczesnej diagnozy. Im szybciej pacjent zacznie pracę nad sobą, tym wcześniejsze i lepsze efekty będzie mógł uzyskać. Prawidłowe leczenie w postaci psychoterapii skupia się na uświadomieniu osobom z granicznym zaburzeniem osobowości, że zachowania i schematy, które wybierają i praktykują przez cały okres życia, są nieadaptacyjne i powodują ich cierpienie.
Również wybaczenie sobie i bliskim osobom postrzeganym jako złych opiekunów, pozwala przyspieszyć proces zdrowienia. Psychoterapią szczególnie efektywną dla tego zaburzenia jest terapia dialektyczno-behawioralną. Przede wszystkim skupia się ona na świadomości własnych emocji oraz kontroli nad zachowaniami impulsywnymi. Nauka samokontroli i zdawania sobie sprawy, że emocje szybko przemijają i niekoniecznie powinny od razu determinować zachowanie, może uczynić życie osoby z pogranicza względnie zdrowym i satysfakcjonującym.
