Czym jest zakupoholizm?

Objawy zakupoholizmu

Świat wokół nas się zmienia. W coraz to bardziej materialistycznym społeczeństwie na każdym kroku zachęcani jesteśmy do zakupów. Wystarczy spojrzeć na reklamy, które zapewniają, że kupując dany produkt będziemy lepszą wersją siebie, nabędziemy prestiż czy niegdyś nieuchwytne szczęście. W galeriach handlowych sklepy zachęcają promocjami, a banki proponują specjalne pożyczki tylko dla nas, po to, żeby tylko nie ominęła nas wyprzedaż miesiąca. Nie powinien dziwić więc rosnącego zjawiska uzależnienia od kupowania. Czym zatem jest zakupoholizm i jak się objawia?

Zakupoholizm charakteryzuje się uzależnieniem od dokonywania zakupów, przymusem kupowania różnych przedmiotów, które najczęściej są niepotrzebne. To niekontrolowane zachowanie wpływa niekorzystanie na funkcjonowania człowieka. Mimo, ze nadmierne zakupy mają negatywne skutki, to zakupoholicy nie poprzestają na kupowaniu kolejnych przedmiotów. Kompulsywne zakupy, często są reakcją na negatywne wydarzenia lub stany emocjonalne, powodują one spadek napięcia psychiczne oraz poprawę samopoczucia. Podobne zachowania mają miejsce w uzależnieniu od alkoholu, o którym możecie przeczytać na naszym blogu. 

Krótka historia zakupoholizmu

Skłonność do kompulsywnych zakupów opisana została po raz pierwszy na początku XX wieku przez Kraepelina i Bleulera. Zjawisko określili jako patologiczny odruch kupowania, nazywając go oneomanią. Pierwsze badania naukowe dotyczące zakupoholizmu pojawiły się w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie w połowie lat 80. Zakupoholizm w literaturze specjalistycznej opisywany jest jako compulsive buying disorder (CBD).

Częstotliwość występowania

Według badaczy problem zakupoholizmu obejmuje około 12–16% ogólnej populacji. Dotyczy on głównie kobiet (80–90% przypadków), chociaż nie można wykluczyć, że po prostu znacznie częściej się do tego przyznają, a zjawisko występuje w podobnym stopniu u obu płci. Status materialny nie ma tutaj istotnego znaczenia. Problemy często zaczynają się już około 20. roku życia. Co więcej badania historii rodziny u osób dokonujących kompulsywnych zakupów wykazały dużą częstotliwość uzależnienia od alkoholu w tych rodzinach, a także: depresji, zaburzeń lękowych, nadużywania innych substancji psychoaktywnych, a także zaburzeń odżywania.

Uzależnienia behawioralne

Kompulsywne zakupy określane są mianem uzależnienia od czynności bądź uzależnienia behawioralnego. Uzależnienia te są formą zaburzeń niewynikających z przyjmowania substancji jak np. alkohol czy narkotyki. Taka forma nazywa jest uzależnieniem chemicznym. Uzależnienie behawioralne rozumiane jest jako niekontrolowane wykonywanie określonych czynności, jak np. uprawiania hazardu, seksu, przeglądania Internetu, jak i właśnie dokonywania zakupów.

Utrata kontroli nad zachowaniem

Zakupoholizm jest bardzo podobny do uzależnień od substancji w aspekcie rosnącej tolerancji, odczuwania głodu i motywacji do osiągnięcia gratyfikacji. Ponadto dochodzi do sytuacji powtarzania się utraty kontroli nad własnym zachowaniem czy złego samopoczucia wynikającego z abstynencji.

Warto pamiętać, że istnieje spora różnica między kupowaniem niezaburzonym a kompulsywnym. Nie każda osoba, która uwielbia robić zakupy staje się zakupoholikiem. Nie ma nic złego w tym, że od czasu do czasu idziemy na zakupy, aby poprawić sobie humor. Problem pojawia się natomiast wtedy, gdy zakupy stają się jedynym sposobem na regulacje nagromadzonych emocji.

Jak rozpoznać kompulsywne zakupy?

Sygnałem, że mamy problem z zakupoholizmem jest: 

• wydawanie znacznej części swoich dochodów na zakupy;
• kupowanie dużej liczby rzeczy, których nie potrzebujemy; 
• nieużywanie bądź nawet nierozpakowywanie zakupionych rzeczy;
• dokonywanie nowych zakupów pomimo postanowienia o zaprzestaniu kupowania; 
• odczuwanie ekscytacji lub poruszenia podczas zakupów; 
• nawracające myśli i fantazjowanie na temat zakupów; 
• poczucie wstydu po dokonaniu zakupu; 
• zadłużanie się, by mieć pieniądze na następne zakupy; 
• ukrywanie wyciągów bankowych, paragonów czy zakupionych rzeczy przed bliskimi w obawie przed krytyką; 
• okłamywanie innych na temat zakupionych przedmiotów lub ich cen; 
• problemy w relacjach z bliskimi wynikające z nadmiernych zakupów; 
• kupowanie w celu poprawy samopoczucia.

Kryteria diagnostyczne zakupoholizmu

Polski specjalista terapii uzależnień Bohdan Woronowicz, bazując na kryteriach diagnostycznych uzależnień ICD-10, zaproponował, aby zakupoholizm rozpoznawać wtedy, gdy w okresie ostatniego roku stwierdzono występowanie co najmniej trzech objawów z poniższej listy i nie są następstwem epizodu hipomanii lub manii: 

• silna potrzeba lub poczucie przymusu dokonywania zakupów; 
• subiektywne przekonanie o mniejszej możliwości kontrolowania zachowań związanych z zakupami, tj. upośledzenie kontroli nad powstrzymywaniem się od zakupów oraz nad ich częstotliwością i ilością czasu na nie poświęcanego; 
• występowanie niepokoju, rozdrażnienia czy gorszego samopoczucia przy próbach ograniczenia możliwości dokonywania zakupów oraz ustępowanie tych stanów z chwilą pojawienia się możliwości ich realizowania; 
• spędzanie coraz większej ilości czasu na zakupach w celu uzyskania zadowolenia czy dobrego samopoczucia, które poprzednio osiągane było w znacznie krótszym czasie; 
• postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych zainteresowań na rzecz dokonywania zakupów i zdobywania na nie środków finansowych; 
• kontynuowanie zakupów pomimo szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych i społecznych), o których wiadomo, że mają związek z dokonywaniem zakupów.

Sposoby leczenia zakupoholizmu

Podobnie jak w przypadku innych uzależnień podstawową formą leczenia jest psychoterapia, a najlepsze efekty zapewnia terapia poznawczo-behawioralna. Często konieczne jest skorzystanie z doradztwa finansowego i doradztwa w kwestii rozsądnego zarządzania pieniędzmi oraz spłaty zadłużenia. Po zakończeniu terapii uzależnienia należy zadbać o utrwalenie rozpoczętych zmian. Pomocne w poradzeniu sobie z kompulsywnymi zakupami są, powstałe w 1968 r., w Stanach Zjednoczonych, grupy Anonimowych Dłużników, których w końcu lat 90. było ok. 500. W Polsce pierwsza grupa Anonimowych Dłużników powstała w 2011 r. w Poznaniu. Grupy te pracują na podstawie zaadaptowanego do swoich potrzeb Programu 12 Kroków Anonimowych Alkoholików.

Zdrowe i pomocne nawyki

• używaj gotówki zamiast kart kredytowych;
• unikaj promocji i wyprzedaży;
• trzymaj się przygotowanej wcześniej listy zakupów;
• chodź na zakupy w towarzystwie innych osób;
• wyjdź na spacer lub wykonaj ćwiczenia fizyczne wtedy, gdy pojawia się u Ciebie silna potrzeba kupowania