W Polsce zupełnie nowym rodzajem rodziny jest tzw. rodzina patchworkowa, czyli „posklejana” z członków innych rozbitych rodzin. Tworzą ją partnerzy mający dzieci z poprzednich związków, dziadkowie i teściowie, a czasem też byli partnerzy. Rodzicom tworzącym patchwork zależy, aby dzieci z poprzednich małżeństw, jak i dzieci z obecnego związku czuły się równe i tak samo kochane, doceniane i bezpieczne. Ta tendencja czyni z tego typu związków bardzo pozytywną alternatywę dla osób, które chcą zakończyć swój związek, ale żyją w nim dla dobra dzieci. Wiele rodzin twierdzi, że nowy związek gorzej wpłynie na rozwój i psychikę dziecka niż wychowanie go w nieszczęśliwej i pełnej konfliktów rodzinie. Jest to myślenie błędne, o czym powinien wiedzieć każdy rodzic rodziny patchworkowej.
Rodzina patchworkowa powstaje na bazie straty, a więc nieudanych związków obojga partnerów. Jest więc próbą rekonstrukcji rodziny i uzupełnienia jej struktury. W ten sposób powstaje nowa komórka rodzinna, ze specyficznym dla siebie układem ról i pozycji poszczególnych jej członków. W efekcie czego zostają ustanowione nowe relacje między dziećmi, zastępczym oraz biologicznym rodzicem, jak i pomiędzy nowym rodzeństwem. Pojawiają się nowe wzory zachowań, nowe oczekiwania i zwyczaje. Przed wejściem w związek oparty o patchwork ważne jest, aby najpierw „wyleczyć” rany powstałe przed wejściem w nowy etap życia. Jest to ważne, aby osiągnąć sukces w byciu w patchworku.
Metafora patchworku trafnie oddaje zasadnicze cechy tego systemu. Patchwork to najczęściej materiał uszyty z wielu fragmentów pochodzących z różnych części niepotrzebnej odzieży, kołder itp. Każdy z tych fragmentów ma swoją silną indywidualność, autonomię i historię. W procesie powstawania patchworku stają się częścią pięknej, harmonijnej całości.
Decyzja przejścia na patchwork
Ważne jest, aby uświadomić sobie, w jaki rodzaj i w jakim momencie życia wchodzimy w nową relację. Na podjęcie decyzji o dalszym patchworku istnieją lepsze i gorsze okresy, jak i sposoby rozpoczynania patchworkowej drogi. Złym sposobem przechodzenia z klasycznej rodziny do patchworkowej jest budowanie w trakcie trwania pierwszego związku drugiego równoległego. Czyli przechodzenie z jednej relacji w następną „na wszelki wypadek”. Lepiej jest pozwolić sobie na chwilę refleksji, dania sobie czasu przed podjęciem decyzji o przejściu z jednego związku na drugi. Wtedy można mieć większą pewność, że ta trudna i odpowiedzialna decyzja została gruntownie przemyślana.
Trudności w patchworkach jest mnóstwo, ale równie dużo możemy sobie zafundować, zostając w toksycznym związku, w imię ratowania rodziny. Podjęcie decyzji nie należy do prostych. Jest to ważny problem moralny i etyczny. Niełatwo w takiej sytuacji rozstrzygnąć, które rozwiązanie jest mniejszym złem albo większą cnotą. Kiedy przyjrzymy się bliżej ludziom, którzy trwają w związkach toksycznych, to widać, że wielu z nich pozostaje w nich z powodu przywiązania, lub lęku przed nieznanym.
Jak przygotować dzieci na patchwork
Przede wszystkim nie powinno się zawracać dziecku głowy sprawami dorosłych, w tej sytuacji kryzysem ich związku. Nie jest zalecane, aby wciągać je w proces dochodzenia do rozwiązania problemu. Dziecięca psychika nie jest w stanie udźwignąć wagi problemów dorosłych. W sytuacji, gdy tak się stanie, dziecko może zostać spartentyfikowane, przejmując rolę terapeuty rodziców, czy mediatora w ich konflikcie. Decyzje o rozstaniu komunikujemy wtedy, kiedy ją podejmiemy, nie wcześniej. Ważne, żeby dzieci wiedziały, co je czeka i jak naprawdę wygląda rzeczywistość. Dziecko starsze ma prawo wiedzieć więcej niż młodsze. Co więcej, obserwuje to, co się dzieje, a nawet gdybyśmy ukrywali przed nim prawdę, wyczuwa atmosferę, która panuje. Może to negatywnie wpłynąć na jego stan psychiczny. Powinno się unikać sytuacji, gdy kryzys w związku ciągnie się latami, przejawiając się w wielokrotnych rozstaniach i powrotach.
Wpływ rodziny patchworkowej na psychikę dziecka
Rodzina patchworkowa może mieć dobry wpływ na psychikę dziecka, ale tylko w przypadku, gdy od rozwodu minął jakiś czas. Bardzo ważne jest, aby dziecko nie było w sytuacji traumy, związanej z rozwodem gdzie może czuć się „przerzucone” do nowej rodziny. Badania przekonują, że rozwód, nie jest destruktywny dla rozwoju dziecka, destruktywna jest raczej cała atmosfera związana z konfliktem rodziców przed w trakcie i po rozwodzie. Niszczące są wraz z nim utrudnienia stawiane dzieciom w utrzymywaniu bliskich, niezależnych, wspierających relacji z każdym rodzicem.
Rozwód jest dla dzieci zupełnie innym doświadczeniem niż dla ich rodziców. W sytuacji tej tracą one coś fundamentalnego i podstawowego – strukturę rodziny. Stąd może zrodzić się poczucie bezradności, smutku i straty, a czasem buntu. Zagrożenia, jakie niesie dla dziecka rodzina patchworkowa, jest podobna jak w przypadku kohabitacji. Kohabitacja to relacja między osobami, które żyją wspólnie bez zawarcia związku małżeńskiego, Przede wszystkim dziecko może nie poznać wartości, jaką jest małżeństwo, niezależnie czy aktualni rodzice wezmą ślub. Jest to związane z tym, że dziecko może odebrać tę sytuację jako sygnał, że małżeństwo nie stanowi ostateczności. Nie jest ono gwarancją stałości i bezpieczeństwa, bo w razie problemów można się z niego wycofać.
W przypadku, kiedy rodzice wychowują dzieci z pozostałych związków, może nastąpić rywalizacja między dziećmi. Może spowodować to osłabienie u dziecka poczucia własnej wartości i chęć zwrócenia na siebie uwagi. Warto w takiej sytuacji mieć na uwadze, aby pokazać, że każdemu z dzieci należy się takie samo zainteresowanie i miłość ze strony rodziców. Ważną informacją jest, że nie można jednoznacznie stwierdzić, że nie da się stworzyć poprawnej relacji rodzice – dzieci – przyrodnie rodzeństwo. Trzeba mieć na uwadze, że wymaga to dużego nakładu czasu i cierpliwości.
Nowe dzieci w istniejącej już rodzinie
Kiedy wchodzimy w związek z drugą osobą, która wnosi do niego swoje dzieci, podczas gdy mamy już swoje, to sytuacja robi się przynajmniej wejściowo trudna. Receptą na sukces jest przede wszystkim praca nad własnymi emocjami. Empatia jest niezbędna, żeby w tym wszystkim się nie pogubić. Musi minąć trochę czasu, żeby dzieci zaufały nowemu partnerowi. Są one przecież ciągle związane emocjonalne z rodzicem, którego już nie ma.
Może dojść do sytuacji chęci faworyzacji własnego potomstwa. Trzymamy stronę własnych dzieci po to, żeby im się przypodobać. Takim zachowaniem chcemy spłacić emocjonalny dług, który u nich zaciągnęliśmy. Może dojść również do sytuacji, gdy faworyzujemy dzieci nowego partnera, żeby to im się przypodobać. W takiej sytuacji warto pamiętać, że w tym samym czasie dzieci partnera czy partnerki próbują nas poznać i polubić. Będą testować naszą bezstronność.
Najlepsze co możemy zrobić to starać się traktować wszystkie dzieci tak samo. Nie faworyzować swoich, reagować adekwatnie na sytuacje bez względu na to, o czyje dzieci chodzi. W sytuacjach konfliktu między dziećmi za wszelką ceną warto zachowywać się obiektywnie. W początkowej fazie rodziny patchworkowej, która może potrwać nawet dwa lata, dzieci z obu stron będą ze sobą rywalizować. Mogą świadomie bądź nie, doprowadzać do konfliktu między sobą po to, aby skłócić własnego rodzica z jego nowym partnerem. Tylko spokój i obiektywizm mogą z czasem takie próby ze strony dzieci wygasić.
Tworzenie zasad i stawianie granic w rodzinie patchworkowej.
Wypracowanie zasad, jak i granic w klasycznej rodzinie jest zadaniem ciężkim. Nie dziwi więc fakt, że patchworkowa rodzina również mierzy się z ciężarem ich stworzenia. Co więcej, jest to dla nich trudniejsze. Powstający nowy system rodzinny można porównać do zderzenia się dwóch światów. W każdym z nich jest system rodzinny, który już się zorganizował, mający za sobą wiele doświadczeń i rytuałów. Powodami trudności związanymi z nowo powstający związkiem mogą być również:
- na początku związku dzieci i przyszywani rodzice dopiero się poznają;
- niechęć dzieci do słuchania kogoś, kto staje się ich nowym rodzicem;
- dwie “zszywane” ze sobą rodziny mogą mieć różne podejścia co do wychowywania.
Warto mieć na uwadze, że to co tworzy rodzinę klasyczną silną, może również mieć miejsce w rodzinach patchworkowych. Zaliczamy do tego zachowanie takie jak:
- tworzenie ciepłych, wyrozumiałych i zdrowych relacji z dziećmi;
- wysłuchiwanie i szanowanie zdań wszystkich członków rodziny;
- tworzenie i trzymanie się zasad panujących w rodzinie, wyjątków i konsekwencji negatywnych zachowań.
Kiedy dochodzi do połączenia dwóch rodzin, to co może pomóc to pozwolenie na oswojenie się wszystkich z zaistniałą sytuacją. Zalecany jest czas około kilku miesięcy. Ważne jest to, aby na początku związku nie tworzyć zbyt wielu zasad. Przyszywane dziecko może przeciwstawić się nowopowstałym zasadom i wykazywać postawę buntowniczą, która może zaburzyć relację między nową rodziną.
Codzienność rodziny patchworkowej
Organizowanie codziennego życia w patchworku to spore wyzwanie. Wszelkie ustalenia i porządki weryfikują się właśnie w codzienności, rozbijając się o drobiazgi, jakich na co dzień dostarcza nam życie. Zakładając drugą rodzinę, gdzie pojawiają się nowe dzieci, mamy go coraz mniej. Jeśli patchworkowa rodzina jest mocno rozbudowana, to czasu nie wystarcza. Trzeba co chwila „dziergać” patchworki czasowe. Na początku jednak warto zrezygnować z marzenia, aby wszystkim dogodzić w tak rozbudowanym i skomplikowanym systemie. Warto przyjąć jakieś priorytety.
Rozpoczynając związek patchworkowy, warto poinformować wszystkich, że zakres obowiązków i spraw, którymi musimy się zajmować, poszerzył się. Szczególnie ważna jest rozmowa na ten temat z dziećmi pochodzącymi z wcześniejszego związku. To one odczują największą różnicę. Jeśli w nowej rodzinie pojawiają się nowe dzieci, to jest to normalne, że dla tych z poprzedniego będzie znacznie mniej czasu. Ważne jest, aby mieć na uwadze, że można sprawić zawód i rozstać się z biologicznym rodzicem dziecka, ale nie wolno ich zostawić na pastwę losu.
Zasady pomocne dla patchworkowych rodziców
Zasad jest kilka i w teorii są proste. W praktyce natomiast, przynajmniej na początku budowania nowego systemu, nieosiągalne.
- Jasno komunikować wszystkim osobom wchodzącym w patchwork, że czasu będzie mniej.
- Dbać o kontakty ze starszymi, wcześniejszymi dziećmi.
- Dbać o jakość czasu poświęcanego dzieciom.
- Wykorzystywać czas na to, co naprawdę ważne.
- Dołożyć wszelkich starań, aby dzieci z wcześniejszych związków i dzieci z nowego poznały się i zaprzyjaźniły.
- Nie składać obietnic bez ich spełnienia.
- Nie brać na siebie za dużo, szczególnie z poczucia winy, bo to tylko obróci się przeciwko nam.
Komunikacja w patchworkach
Komunikacja służy scalaniu rodziny, która porozumiewa się, żeby wszystko ustalić, aby łatwiej było wszystkim członkom poruszać się w codzienności. Na tym tle rodzi się również mnóstwo problemów, nieporozumień, nawet jeśli stosunki są poprawne. Warto zatem stosować wszelkie możliwe sztuczki i patenty, które ułatwią rodzinie komunikację. Dla przykładu domowy wall, czyli tablicę, na której można przylepiać różne karteczki z informacjami. Ułatwi to porozumiewanie się w sprawach, o których czasem trudno mówić. W patchworku ważne jest skupienie się na tym, co łączy rodzinie niż to, co ją dzieli. Oprócz troski o szczęście dzieci i rodziny jako całość jednoczy ją również to, żeby unikać ostrych konfliktów, wzajemnie się nie ranić i nie poniżać. Dobra nawyki komunikacji mogą w tym bardzo pomóc.
Szansa na lepsze jutro
Patchwork jest okazją do stworzenia relacji głębokiej, ciepłej, pełnej nadziei a przede wszystkim zdrowej. Przynosi wiele korzyści. Trzeba pamiętać, że do osiągnięcia pełnej stabilizacji potrzeba ponad 5 lat. Jest to długi okres, który będzie wymagał cierpliwości, wzajemnego wsparcia i zrozumienia. Trzeba przygotować się, że w tym okresie będą pojawiały się problemy związane z wychowaniem dzieci, podziałem ról i obowiązków. Warto jednak pamiętać, że patchwork jest procesem i warto spojrzeć na niego, jako szansę zbudowania nowych i szczęśliwych relacji. Gdzie pomimo trudu – będzie warto.
